انواع قوز کمر(گوژپشتی ساختاری و وضعیتی) و راه‌های درمان

کیفوز عبارتست از گرد بودن قسمت فوقانی ستون فقرات که باعث بروز کمر درد در فرد می‌گردد. در مواردی كیفوز شدید باشد انحنای بدن منجر به ایجاد فشار بر روی عصب موجود در ستون فقرات شده و ممکن است باعث فلج شدن فرد شود.

گوژپشتی می‌تواند مادرزادی باشد و یا بر اثر آسیب‌دیدگی، عفونت و یا بیماری به وجود آید. در افراد مسن گوژپشتی ممکن است ناشی از تحلیل رفتن استخوان (پوکی استخوان) باشد که غالبا به آن گوژپشتی دواگر گفته می‌شود.

پزشک پس از تشخیص گوژپشتی (کیفوز یا قوز) اطلاعات کافی در مورد نوع عارضه و روش‌های درمان آن را در اختیار بیمار قرار می‌دهد. اگرچه اکثر قوزپشتی‌ها از بیرون شبیه یکدیگرند، اما عامل‌های ایجاد کننده قوز و به تبع آن گوژپشتی‌ها با هم متفاوت‌اند.

انواع قوزپشتی

قوزپشتی به دو نوع کلی وضعیتی و ساختاری تقسیم‌بندی می‌شود. نوع وضعیتی از قوز کردن یا حالت اندامی نامناسب پشت بدن نشأت می‌گیرد، حال آن که نوع ساختاری از نقص‌های مادرزادی یا دیگر مشکلات ستون فقرات ناشی می‌شود.

قوزپشتی وضعیتی

اگر بتوان قوز را با تغییر وضعیت از بین برد، احتمالاً گوژپشتی وضعیتی در نظر گرفته می‌شود. این نوع از بدشکلی، نتیجه‌ای از وضعیت نامناسب اندام است که به وضوح از نام آن پیداست. قوز در گوژپشتی وضعیتی به شکل گرد و صاف است.

گوژپشتی وضعیتی، یکی از انواع شایع خمیدگی غیرطبیعی ستون فقرات یا کیفوز است که بیشتر در دختران نوجوان تشخیص داده می‌شود. این وضعیت نادرست و ضعف عضلات و رباط‌های پشت بدن را نتیجه می‌دهد. مهره‌های افراد مبتلا به گوژپشتی وضعیتی به طور طبیعی شکل می‌گیرند. این حالت معمولاً به آرامی تشکیل می‌شود و تمایل به شدت یافتن ندارد. افراد مبتلا به این وضعیت ممکن است با علائمی مانند درد و خستگی روبرو شوند. قوز وضعیتی به شدت بزرگ نمی‌شود و احتمال بروز مشکلات تنفسی، قلبی یا عصبی کمتر است.

برای درمان گوژپشتی وضعیتی، روش‌های مختلفی وجود دارد. به عنوان مثال، ورزش و تمریناتی مانند یوگا، کشش قفسه سینه و تمرین با وزنه می‌تواند عضلات ستون فقرات، گردن و پشت بدن را تقویت کند. فیزیوتراپی نیز برای درمان گوژپشتی وضعیتی استفاده می‌شود. همچنین، داروهای ضدالتهابی و مسکن‌های ضعیف می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند. استفاده از بریس‌های طراحی شده برای اصلاح وضعیت اندامی، علاوه بر تسکین درد، ممکن است جلوگیری از تشکیل قوز را نیز به همراه داشته باشد، اگر به زودی استفاده شوند. در نهایت، مهم است بدانید که گوژپشتی وضعیتی به جراحی نیاز ندارد.

قوزپشتی ساختاری

قوز ناشی از کیفوز ساختاری صرفاً با تغییر حالت اندامی قابل اصلاح نیست. در گوژپشتی ساختاری بخشی از ستون فقرات مشکلاتی مانند بدشکلی مهره‌ها دارد. این نوع قوز از گونه وضعیتی گوشه‌دارتر است و انحنا تیزی موسوم به بدشکلی گیبوس دیده می‌شود. پزشک قوزپشتی ساختاری را با توجه به این انحنا و برآمدگی قابل توجه تشخیص می‌دهد.

گوژپشتی ساختاری خود به دو نوع تقسیم می‌شود:

قوزپشتی ساختاری اولیه

این نوع قوز پی‌آمد ابتلا به عارضه دیگری نیست و دارای دو گونه مادرزادی و شوئرمن است.

قوزپشتی مادرزادی

قوزپشتی مادرزادی نوعی کیفوز ساختاری اولیه است و بیمار با این نقص ستون فقرات متولد می‌شود. چون ستون فقرات، قلب و کلیه‌ها تقریباً همزمان با هم، در هفته سوم تا ششم بارداری، رشد می‌کنند، ناراحتی‌های قلبی و کلیوی غالباً همراه با قوزپشتی مادرزادی است.

گوژپشتی مادرزادی در هفته‌های ششم تا هشتم رشد جنین ایجاد می‌شود و ستون فقرات در اثر این نقص با زاویه تیز رو به بیرون رشد می‌کند.

ایجاد قوزپشتی مادرزادی دو دلیل دارد:

1. تشکیل نشدن یک یا چند جسم مهره
2. تقسیم‌بندی نامناسب هنگام جدا شدن دو مهره از یکدیگر

با استفاده زودهنگام از بریس می‌توان از پیشرفت و تشدید عارضه جلوگیری کرد. چنانچه از بریس در سنین پایین استفاده شود، قوز پیش از شدید شدن اصلاح می‌شود.

قوزپشتی شوئرمن

قوزپشتی شوئرمن، بیماری شوئرمن یا کیفوز نوجوانان، نوجوانان را درگیر می‌کند و هنگامی ایجاد می‌شود که پشت مهره‌ها سریع‌تر از جلوی مهره‌ها رشد کند. در این حالت مهره عوض آن که چهارگوش باشد، مثلثی شکل است و تحدب ستون فقرات به تدریج بیشتر و بیشتر می‌شود.

متخصصان مرکز جامع توانبخشی امید، قوز شوئرمن را با توجه به معیارهای زیر تشخیص می‌دهند:

• تحدب بیشتر از 50 درجه
• حالت مثلثی شکل دست‌کم سه مهره با زاویه حداقل 5 درجه برای هر مهره
• وجود فتق‌های بین دیسکی کوچک موسوم به گره‌های اشمرول

گوژپشتی شوئرمن معمولاً در وهله نخست با ترکیبی از تمرین‌های فیزیوتراپی و داروهای ضدالتهابی و مسکن‌های ضعیف درمان می‌شود. اگر بیمار هنوز در سن رشد باشد، بریس تجویز می‌شود. بریس غالباً برای تحدب‌های با زاویه حداقل 45 درجه توصیه می‌شود و استفاده از آن تا زمان توقف رشد بیمار ادامه می‌یابد. متخصص در طول درمان با اسکن سه بعدی بر شدت عارضه نظارت دارد. بریس معمولاً برای بزرگسالانی که رشدشان متوقف شده است تجویز نمی‌شود.

قوزپشتی ساختاری ثانویه

این نوع قوز پی‌آمد ابتلا به عارضه دیگری است که خود به چهار نوع زیر تقسیم‌بندی می‌شود:

قوزپشتی دژنراتیو

ساییده شدن دیسک باعث می‌شود دیسک رو به جلو خم شود و به مرور زمان قوز ایجاد شود. متخصصان ما در صورتی که بیمار درد داشته باشد، ابتدا درمان‌های محافظه کارانه غیرجراحی مانند فیزیوتراپی، درمان با دست، داروهای ضدالتهاب و تقویت عضله‌های مرکزی و پشت بدن را شروع می‌کنند.

قوزپشتی عصبی عضلانی

این نوع قوز در کودکان دچار مشکلات عصبی عضلانی مانند فلج مغزی و دیستروفی مشاهده می‌شود. بریس با توجه به شرایط بیمار توصیه می‌شود.

قوزپشتی تغذیه‌ای

این نوع قوزپشتی ممکن است در هر سنی به دلیل کمبود ویتامین به ویژه ویتامین دی رخ دهد. متخصص مکمل حاوی مواد اصلی مورد نیاز بدن را برای درمان تجویز می‌کند. بیماران دچار این نوع قوز باید سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرند و از پیشرفت عارضه جلوگیری کنند.

قوزپشتی مادرزادی

قوزپشتی مادرزاد یا یاتروژنیک نتیجه جراحی روی ستون فقرات برای درمان مشکلاتی نظیر فتق دیسک یا آرتریت (بیماری‌های التهابی مفصل) است. بریس، بسته به شدت عارضه، برای جلوگیری از شدیدتر شدن قوز تجویز می‌شود.

چه عواملی باعث گوژپشتی می‌شود؟ 

کیفوزها به طور عمده از نوع وضعیتی هستند و به صورت بزرگنمایی شده و انعطاف‌پذیر، انحنای ستون فقرات را نشان می‌دهند. معمولاً کیفوز وضعیتی در دوران نوجوانی و به خصوص در بین دختران رخ می‌دهد. در بیشتر موارد، این نوع کیفوز منجر به درد نمی‌شود، اما با ورزش و تقویت عضلات شکمی و کشش عضلات همسترینگ، می‌توان بهبود و تسکین ناراحتی مرتبط با آن را ایجاد کرد. به ندرت کیفوز وضعیتی منجر به بروز مشکلاتی در زندگی فرد می‌شود.

گوژپشتی چه علائمی دارد؟

در ادامه به شایع‌ترین علائم کیفوز اشاره خواهیم داشت. البته با این وجود علائم گوژپشتی در بین افراد متفاوت است. برخی از علائم گوژپشتی عبارتند از:

• متفاوت بودن ارتفاع شانه‌ها
• خم‌شدن سر فرد رو به جلو نسبت به سایر قسمت‌های بدن
• تفاوت در ارتفاع تیغه‌ها یا موقعیت شانه‌ها
• بلندتر بودن قسمت فوقانی پشت نسبت به حالت طبیعی به هنگام خم‌شدن به جلو
• تنگی عضلات همسترینگ یا کمر
• کمردرد، درد در قسمت ساق پاها و تغییر در عادتهای روده و مثانه معمولاً ناشی از کیفوز نیست. فردی که به این نوع علائم دچار می‌شود بایستی حتما تحت نظر پزشک برای ارزیابی‌های بیشتر قرار گیرد.

شاید علائم کیفوز ناشی از وجود سایر مشکلات و یا بدشکلی‌های مربوط به ستون فقرات باشد و یا گاهی هم ممکن است که گوژپشتی در اثر آسیب‌دیدگی و یا عفونت ایجاد شود. در چنین مواردی، همواره برای تشخیص صحیح و به موقع با پزشک مشورت کنید.

عوارض کیفوز چیست؟ 

یکی از عوارض شایع کیفوز این است که بیماران مبتلا به آن نگران تاثیر کیفوز بر روی ظاهر خود هستند و یا بخاطر ابتلا به گوژپشتی احساس شرم و خجالت می‌کنند و یا بایستی همواره بریس به تن بپوشند. عموما نسل نوجوان نسبت به این موضوع بیشتر از خود حساسیت نشان می‌دهد و بیشتر نگران ظاهر خود هستند. از دید آنها هر چیزی که آنها را متفاوت از دیگران نشان دهد یک معضل محسوب می‌شود.

این نگرانی‌ها می‌تواند به شیوه‌های مختلفی بر روی کودکان تاثیر بگذارد. بعنوان مثال:

• آنها را به انزوا و دوری از اجتماع بکشاند.
• آنها را نسبت به شرکت در فعالیت‌هایی که نشان‌ دهنده وضعیت پشت آنها باشد و یا معلوم کند که از بریس استفاده می‌کنند، بی‌میل می‌کند.
• باعث بدخلقی کودکان می‌شود.
• تمایلی به صحبت کردن در خصوص درمان این مشکل ندارند و یا شاید هم بر سر درمان این بیماری با والدین و اطرافیان خود بگو مگو داشته باشند و تمایلی به درمان نداشته باشند.

آنچه مسلم است این است که راه‌حل ساده‌ایی برای حل این بحران وجود ندارد اما گاهی می‌توان به کودک خود اطمینان خاطر داد که بیماری وی یک مشکل موقتی است و به مرور زمان برطرف می‌شود و از این طریق  تا حد زیادی به او کمک کرد.

سایر عوارض قوزپشتی 

معمولا سایر عوارض قوزپشتی تنها در موارد شدید اتفاق می‌افتد. برخی از این عوارض عبارتند از:

• درد مستمری که حتی با مصرف دارو نیز قابل کنترل نیست.
• بروز مشکلات تنفسی که ناشی از فشرده شدن ریه‌ها و مجراهای تنفسی توسط ستون فقرات می‌باشد.

 بعضا پیش می‌آید که افراد مبتلا به گوژپشتی دچار مشکلاتی می‌شوند که ناشی از فشرده شدن عصب‌های موجود در ستون فقرات می‌باشد. این امر می‌تواند باعث ایجاد اختلال در سیگنال‌های عصبی شده و علائمی همچون موارد زیر را به همراه داشته باشد:

• بی‌حس شدن و یا ضعف کردن دست‌ها و پاها
• عدم داشتن تعادل
• اختلال در عملکرد مثانه ( بی‌اختیاری ادرار و یا مدفوع)

چنانچه چنین علائم جدی در آنصورت توصیه می‌شود که حتما تحت عمل جراحی قرار بگیرد.

چگونه می‌توان گوژپشتی را تشخیص داد؟ 

برای تشخیص گوژپشتی، پزشک سابقه بیماری فرد را مورد بررسی قرار می‌دهد، از لحاظ جسمانی وی را معاینه می‌کند و از وی آزمایش‌های تشخیصی می‌گیرد. اگر بیمار کودک باشد در این صورت پزشک حتما سابقه والدین وی در ابتلا به کیفوز  و تولد وی را مورد بررسی قرار می‌دهد و سعی می‌کند بفهمد که آیا هیچ‌کدام از اعضای خانواده به این بیماری مبتلا هستند یا نه.

همچنین پزشک در مورد مراحل مهم زندگی کودک از والدین وی سوال‌هایی خواهد پرسید چرا که برخی از انواع کیفوز یا همان قوزپشتی ناشی از وجود اختلالات عصبی عضلانی هستند. در صورت وجود تاخیر در رشد کودک نیاز به ارزیابی‌های پزشکی بیشتری هست.

 برای تشخیص کیفوز از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:

• عسکبرداری با اشعه ایکس
• سی تی اسکن
• ام آر آی
• اسکن رادیونوکلئید از استخوان
• آزمایش خون

تشخیص به موقع کیفوز در درمان موفق بسیار مهم است. پزشک اطفال یا خانواده و حتی برخی از برنامه‌های مدارس به دنبال علائم ناشی از بیماری کیفوز است.

درمان کیفوز 

پزشک بر مبنای موارد زیر دست به درمان کیفوز می‌زند:

• سن بیمار، وضعیت سلامت کلی و سابقه پزشکی وی
• میزان گوژپشتی
• توانایی بیمار در تحمل برخی از شیوه‌های درمانی و مصرف داروهای خاص
• برآورد وی از طول دوره بیماری
• نظرات و ارجعیت‌های بیمار

هدف از درمان گوژپشتی پیشگیری از روند رو به رشد انحنا و بدشکلی ستون فقرات است. بر اساس انجمن تحقیقات اسکولیوز درمان کیفوز شامل موارد زیر می‌باشد:

تحت مراقبت گرفتن و انجام معاینات مستمر

  تحت نظر گرفتن بیمار و انجام معاینات مستمر در مواردی که زاویه انحنا کمتر از ۶۰ درجه است ضروری است. پیشرفت انحنا به رشد اسکلتی کودک بستگی دارد. پس از رسیدن به دوران بلوغ، از میزان پیشرفت انحنای ستون فقرات در کودک کاسته شده و یا حتی ممکن است متوقف شود.

استفاده از بریس 

در مواردی که زاویه انحنای ستون فقرات بین ۶۰ الی ۸۰ درجه است و هنوز امکان رشد اسکلتی بدن وجود دارد می‌توان از بریس برای درمان گوژپشتی استفاده کرد. نوع بریس و مدت زمان استفاده از آن توسط پزشک تعیین می‌شود.

عمل جراحی 

در مواردی نادر که زاویه انحنای بدست آمده از طریق عکسبرداری بیش از ۸۰ درجه و یا بیشتر باشد و استفاده از بریس برای کاهش روند پیشرفت انحنا موثر نباشد توصیه می‌شود که فرد تحت عمل جراحی قرار گیرد.

پیشگیری از قوزپشتی

قوزپشتی مادرزادی و شوئرمن نتیجه مشکلات ساختاری مهره‌ها است. بنابراین هیچ‌کاری را نمی‌توان برای پیشگیری از بروز این دو نوع قوزپشتی انجام داد. اما گونه وضعیتی با فیزیوتراپی و ورزش درمانی با هدف تقویت عضله‌های پشت بدن قابل پیشگیری یا درمان است.