تشخیص اسکولیوز با استفاده از اسکن سه بعدی در مرکز جامع توانبخشی امید

بیشتر موارد اسکولیوز، کژپشتی، کجی یا انحراف جانبی ستون فقرات، در بازه سنی 9 تا 13 سال (نوجوانان) آغاز می‌شود. با این حال، بزرگسالان نیز ممکن است به دلیل سوانح یا آسیب دیدن دیسک‌های ستون فقرات از این بدشکلی رنج ببرند. اگر اسکولیوز به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند منجر به بروز مشکلات متعدد شود. به همین دلیل، متخصصان مرکز جامع توانبخشی امید توصیه می‌کنند که غربالگری اسکولیوز و سایر ناهنجاری‌های وضعیتی، حداقل یکبار در سال انجام شود، زیرا تشخیص درست این بیماری بسیار مهم است.

چنانچه متخصص با توجه به بررسی‌های انجام شده به این نتیجه برسد که احتمال ابتلا به اسکولیوز وجود دارد، در مرحله بعد آزمایش‌های تشخیصی زیر را انجام می‌دهد:

• تست خم شدن به جلو آدامز
• تست پرش
• تست m-CTSIB
• تست فشار روی مننژ نخاعی

اسکن سه بعدی

اسکن سه بعدی کمر و ستون فقرات تشخیص زودهنگام بدشکلی‌های ستون فقرات را ممکن ساخته است. این روش آسان و در عین حال دقیق در تعیین ابتلا به اسکولیوز و شدت آن به متخصصان کمک می‌کند. اسکنر سه بعدی که با هدف ثبت شکل اشیاء، به ویژه بدن انسان، با دقت و وضوح بالا طراحی شده است، فرایند تشخیص و درمان ناهنجاری‌های ستون فقرات را متحول ساخته است.

اسکنر سه‌بعدی عملکردی مشابه دوربین معمولی دارد. با این تفاوت که به جای تولید تصاویر دوبعدی، مدل‌های سه‌بعدی را با سرعت 15 فریم در ثانیه ارائه می‌دهد. فرآیند اسکن با این توصیف بسیار ساده است: کافیست اسکنر را حول شیء مورد نظر حرکت داده و آن را از زوایا و جهات مختلف اسکن کند. در روش اسکن مورد استفاده در مرکز جامع توانبخشی امید، بیمار بر روی یک صفحه چرخان قرار می‌گیرد و همزمان با چرخش آهسته صفحه، اسکنر تصاویر را از بخش‌های مختلف بدن بیمار به دست می‌آورد. این روش بسیار ساده و سریع است و در حدود 30 ثانیه به اتمام می‌رسد. همزمان با عکس‌برداری، متخصصان با استفاده از نرم‌افزارهای خاص تصاویر را تجزیه و تحلیل می‌کنند. نرم‌افزار متصل به اسکنر تمام تصاویر را با یکدیگر ترکیب کرده و یک مدل سه‌بعدی کامل از شکل بدن بیمار ایجاد می‌کند. ما در مرکز جامع توانبخشی امید از نرم‌افزارهای سه‌بعدی طراحی شده برای تشخیص و درمان اسکولیوز استفاده می‌کنیم.

تنها چیزی که لازم داریم یک دوربین دیجیتال و کشیدن چند خط روی بدن بیمار است، بقیه عمل تشخیص ظرف چند دقیقه انجام می‌شود. اسکن سه بعدی ستون فقرات علاوه بر آن که تشخیص اسکولیوز را آسان و دقیق ساخته است، این امکان را در اختیار متخصصان قرار داده تا بر روند درمان نیز نظارت موثری داشته باشند و ببینند که آیا بهبودی در وضعیت بیمار حاصل شده است یا خیر.

تست رو به جلو خم شدن آدامز

تست آدامز، با وجود شواهد متعددی که بیانگر نواقص آن است، از زمان ابداعش در سال 1865 تاکنون به عنوان استاندارد طلایی در غربالگری اسکولیوز استفاده می‌شود. برخی از متخصصان پیشنهاد می‌دهند از اسکولومتر، یک وسیله ساده برای اندازه‌گیری چرخش بالاتنه، برای افزایش دقت در غربالگری اسکولیوز استفاده شود. با این حال، حتی با استفاده از اسکولومتر، تست آدامز تنها می‌تواند شکل گرفتگی قبلی را تشخیص دهد و برای پیش‌بینی بروز بدشکلی در آینده یا بررسی شدت تغییرات عارضه، کاربردی ندارد.

غربالگری مشکلات مربوط به تعادل و عکس‌العمل محیطی

توانایی بدن در هماهنگ‌سازی اعضاء و جهت‌یابی و تشخیص موقعیت و وضعیت خود بدون استفاده از چشم را اطلاعات حس عمقی (پروپریوسپتیو) گویند. برای مثال اگر چشمانتان را ببندید، باز هم می‌دانید دست‌هایتان کجا قرار دارد؛ و سیستم عکس‌العمل محیطی در تعیین این موضوع به شما کمک می‌کند. ارتباط بین بدن و مغز در برخی از بیماران مبتلا به اسکولیوز مختل می‌شود. آزمایش‌های ساده زیر جهت بررسی این ارتباط و مشکلات احتمالی مرتبط با حس عمقی انجام می‌شود:

تست پرش و راه رفتن

بیمار به یک اتاق آرام و ساکت منتقل می‌شود و از وی خواسته می‌شود تا کفش و جوراب‌اش را دربیاورد و چشم‌هایش را ببندد و سپس یا رو به بالا و پایین بپرد یا با دست‌های دراز شده رو به جلو 30 تا 60 ثانیه راه برود.

بیمار در صورت وجود مشکل مرتبط با عکس‌العمل محیطی ناخودآگاه می‌چرخد و از موقعیت اولیه دور می‌شود. هر چه میزان انحراف بیشتر باشد، حس عمقی آسیب بیشتری دیده است و احتمال ابتلا به اسکولیوز نیز به همان نسبت بیشتر است.

ایستادن روی یک پا (تست لک لک)

از بیمار خواسته می‌شود تا دست به سینه به مدت 30 ثانیه روی یک پا بایستد. چنانچه بیمار نتواند تعادل خود را حفظ کند، نتیجه آزمون مثبت است.

در مرحله اول و بررسی توانایی بیمار در حفظ تعادل با وجود نشانه‌های بصری این حرکت با چشم باز انجام می‌شود. پژوهش‌ها بیانگر این نکته است که بیماران مبتلا به اسکولیوز بیش از دیگران به نشانه‌های بصری متکی هستند، بنابراین این آزمون غالباً حتی بر روی مبتلایان نیز نتایجی طبیعی و نرمال به دست می‌دهد.

اما زمانی که تست لک لک با چشم بسته انجام شود، ناهنجاری‌های عکس‌العمل محیطی پدیدار می‌شود. اکثر بیماران مبتلا به انحراف ستون فقرات یا افراد مستعد این بیماری نمی‌توانند تعادل خود را با چشم بسته حفظ کنند. توانایی در حفظ تعادل بر روی پای راست و چپ بررسی می‌شود؛ غالباً حفظ تعادل در یک سمت دشوارتر است.

تست m-CTSIB

اعتبار و صحت تست m-CTSIB از نظر بالینی اثبات شده است. برای انجام این آزمون به سطح ناپایداری مانند دیسک هوا یا کفپوش فومی نیاز داریم. بیمار ابتدا با چشم باز روی سطح ثابت و محکم می‌ایستد، سپس چشم‌ها را می‌بندد تا وجود نشانه‌های ناتوانی در حفظ تعادل و به این سو و آن سو تاب خوردن بررسی شود. در مرحله بعد این آزمون بر روی سطح ناپایدار تکرار می‌شود.

چنانچه مشکلی در تعادل و عکس‌العمل محیطی وجود نداشته باشد، فرد می‌تواند تعادل خود را با چشمان بسته به مدت 30 ثانیه روی سطح ناپایدار حفظ کند.

تست غربالگری فشار روی نخاع

آزمون‌های متعددی برای اندازه‌گیری کشش نخاع انجام می‌شود. در ادامه پرکاربردترین آنها را توضیح می‌دهیم.

تست فشار روی مننژ نخاعی

این آزمون بر روی بیمار با پای برهنه انجام می‌شود. از بیمار خواسته می‌شود تا با زانوهای قفل شده و بازوهای آویخته در کنار بدن از کمر رو به جلو خم شود. سپس پزشک استخوان دنبالچه را با یک دست پایدار می‌کند و دست دیگر را پشت سر بیمار قرار می‌دهد تا گردن خم شود. بیمارانی که فشار روی نخاع‌شان وجود دارد، ناراحتی شدیدی را در این وضعیت تحمل می‌کنند. بروز درد موضعی تیز در امتداد نخاع بیانگر ضایعه نخاعی است که حتماً باید به دقت بررسی شود.

خم کردن مهره‌های گردنی

این آزمون بر یافته‌های پژوهشی مبتنی است که بیان می‌دارد بسیاری از بیماران مبتلا به اسکولیوز به سختی می‌توانند چانه را به قفسه سینه نزدیک کنند. پزشک برای انجام آزمون صرفاً از بیمار می‌خواهد تا چانه را به قفسه سینه نزدیک کند. اگر بیمار قادر به انجام این حرکت نباشد، فاصله  بین چانه و قفسه سینه اندازه‌گیری می‌شود و از این عدد برای تعیین شدت فشار روی نخاع استفاده می‌شود.

آزمون واکنش‌های سطحی شکم (SAR)

بیمار برای انجام این آزمون به پشت دراز می‌کشد و لباسش را بالا می‌زند تا شکم مشخص باشد. سپس پزشک شیئی مانند نوک کند مداد را روی هر یک از عضله‌های چهارسر شکم می‌کشد. ناف در شرایط طبیعی خود به خود به آرامی واکنش نشان می‌دهد و جمع می‌شود. اما در صورت وجود مشکل هیچ واکنشی مشاهده نمی‌شود و احتمال تحت کشش بودن نخاع داده می‌شود.

آزمون تعدیل شده بالا بردن پای کاکس

تجارب بالینی بیانگر کارآمدی این آزمون در معاینه کودکان 6 تا 10 ساله‌ای است که در معرض خطر ابتلا به اسکولیوز قرار دارند. بیمار برای انجام آزمون کاکس به پشت دراز می‌کشد و بالش بزرگی زیر قوس گردن قرار داده می‌شود. سپس پزشک یک پا را به آهستگی بلند می‌کند تا قفل شدن ناگهانی و وضعیت لگن را بررسی کند. اگر پا ناگهان قفل کند و سمت دیگر لگن از روی میز بلند شود، این حرکت نشانه وجود فشار روی عصب تلقی می‌شود. اگر این اتفاق سریع و در زاویه کمتر از 50 درجه خمیدگی مفصل ران رخ دهد، بیانگر شدید بودن فشار روی نخاع خواهد بود.