بیماری ام اس (MS): علت، علائم، دارو و توانبخشی ام اس

ام اس (MS) اختلالی است که تحت عنوان انسفالومیلیت یا اسکلروز منتشر شده نیز شناخته می‌شود. این اختلال افراد زیادی در سراسر جهان را درگیر کرده است. MS باعث می‌شود غلاف میلین که وظیفه محافظت از سلول‌های عصبی مغز و نخاع را بر عهده دارد از بین برود. به طور کلی بیماری ام اس یک بیماری التهابی است که میلین دچار آسیب دیدگی می‌شود. آسیب دیدگی غلاف میلین با علائم متعددی همراه می‌شود که برخی از آن‌ها عبارتند از: گزگز، بی حسی، عدم توانایی در انجام کارها و بسیاری از موارد دیگر. این علائم به علت ناتوانی اجزای مختلف سیستم ایمنی در برقراری ارتباط با یکدیگر به وجود می‌آیند.

در تعداد زیادی از موارد می‌‌توان به کمک دارو و انواع مختلفی از توانبخشی مانند فیزیوتراپی، گفتاردرمانی، کاردرمانی و درمان شناختی به درمان علائم ام اس پرداخت. افراد مبتلا به ام اس دچار افسردگی می‌‌شوند که اغلب به استفاده از داروی ضد افسردگی، روان درمانی و تغییر سبک زندگی نیاز دارند که نتایج خوبی را در این بیماران به وجود می‌آورد. حتی در صورتی که روش‌های درمانی موجود نتوانند علائم ام اس را از بین ببرند در کاهش شدت علائم مفید خواهند بود.

MS چیست؟

هنوز پزشکان نتوانسته‌اند به طور دقیق مکانیسم بیماری ام اس را درک کنند، اما باور دارند که التهاب و ضایعاتی که در بدن ایجاد می‌شود، منجر به آسیب و تخریب سلول‌های عصبی می‌شود. در مراحل پیشرونده بیماری، آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌شود که به اعضای داخلی بدن، از جمله بافت‌های عصبی، حمله می‌کنند.

در کلیت، ام اس به معنای پلاک و ضایعات در سیستم عصبی است. در این بیماری، غلاف پوششی سلول‌های عصبی تخریب می‌شود و اختلال در عملکرد سیستم عصبی باعث ورود سلول‌های خاصی به نام T لنفوسیت‌ها می‌شود. به طور عمومی، یک ساختار خونی در مغز جلوگیری می‌کند تا این سلول‌ها وارد مغز شوند، اما با آسیب دیدن این ساختار، سلول‌ها به طور آزاد وارد مغز می‌شوند که منجر به التهاب می‌شود.

T لنفوسیت‌ها غلاف میلین را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی می‌کنند و با تولید ترکیبات شیمیایی خاصی، به خصوص سیتوکین‌ها، اینترفرون‌ها و ترکیبات دیگر، به ایجاد التهاب می‌پردازند. این ترکیبات شیمیایی باعث تخریب بیشتر سلول‌های عصبی آسیب دیده می‌شوند و به سایر لنفوسیت‌ها هشدار می‌دهند تا به سمت منطقه التهاب حرکت کنند. در این شرایط، التهاب و آسیب دیدگی مغز به صورت خودکار ادامه می‌یابد و بیمار با علائم مختلفی مواجه خواهد شد.

علل و فاکتورهای خطر بیماری ام اس چیست؟

هنوز علت بروز بیماری ام اس تشخیص داده نشده است و هیچ کس نمی‌داند که چرا سیستم ایمنی بدن به خلاف میلین حمله می‌کند و باعث آسیب دیدگی آن می‌شود. اما عقیده دارند که مجموعه ‌ای از عوامل محیطی و فاکتورهای ژنتیکی در بروز این اختلال نقش دارند.

برخی از محققان به بررسی علت حمله بدن به غلاف پوششی سلول‌های عصبی در ارتباط با برخی از انواع عفونت‌های ویروسی پرداخته‌اند. برخی دیگر از محققان ارتباطاتی را بین ابتلا به بیماری ام اس و کمبود ویتامین دی نشان داده‌اند. استعمال دخانیات و سیگار کشیدن می‌تواند ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. تعداد زیادی از افراد مبتلا به ام اس هیچ یک از فاکتورهای خطر شناخته شده را ندارند. حدود ۲۰ درصد از افراد مبتلا به ام اس سابقه خانوادگی دارند اما حتی گاهی اوقات یکی از دوقلوهای همسان دچار ام ‌اس است و باعث می‌‌شود احتمال ابتلای دوقلوی دیگر ۲۰ تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کند. به این ترتیب می‌‌توان گفت اگرچه داشتن سابقه خانوادگی می‌تواند احتمال ابتلای سایر اعضا را افزایش دهد معمولا ام اس به عنوان یک بیماری ژنتیکی یا وراثتی در نظر گرفته نمی‌‌شود.

برخی دیگر از فاکتورهای خطر در بروز ام اس در زنان عبارت است از کمبود ویتامین دی، چاقی و اضافه وزن، استعمال دخانیات، قرار گرفتن در معرض ویروس اپستین بار، داشتن بیماری خود ایمنی، وارد شدن ضربه شدید به بدن در دوران نوجوانی. هرچه از خط استوا فاصله می‌گیریم افراد بیشتری دچار ام اس می‌شوند.

علائم ام اس چیست؟

آسیب دیدگی عصب که در بیماری ام اس رخ می‌دهد می‌تواند با توجه به درگیر شدن یک قسمت خاص از سیستم عصبی باعث به وجود آمدن علائم متعددی شود. ‏ام اس نقاط مختلفی از مغز و نخاع و همچنین عصب بینایی را درگیر می‌کند، عصب بینایی وظیفه انتقال پیام از چشم به مغز را بر عهده دارد. محققان می‌گویند که همه افراد مبتلا به ام اس دارای علائم یکسانی نخواهند بود. به علاوه در دوره‌های مختلف بیماری ممکن است بیمار شاهد بدتر شدن یا بهبود علائم خود باشد.

علائم شایع MS چیست؟

اختلال تعادل، مشکلات حرکتی و مشکلات بینایی، بی حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا و عدم تحمل گرما از جمله علائم شایع و اولیه بیماری ام اس محسوب می‌شوند. سایر علائم شایع ام اس به شرح زیر می‌باشد:

• اضطراب
• بی اختیاری ادرار و مدفوع
• افسردگی
• سرگیجه
• خستگی
• اسپاسم عضلانی
• درد
• اختلال در حافظه و فکر کردن
• ناتوانی جنسی
• مشکلات خواب
• سرگیجه
• ضعف

علائم غیر شایع ام اس چیست؟

برخی از علائم غیر شایع بیماری ام اس  به شرح زیر می‌باشد:

• مشکلات تنفس
• اختلال در تکان دادن دست
• از دست دادن کنترل حرکات دست
• مشخص نبودن مفهوم حالات صورت
• از دست دادن حس بویایی و چشایی
• سردرد
• از دست دادن شنوایی
• حساسیت نسبت به لمس
• خارش پوست یا تغییر حس
• علامت لرمیت
• حس غیر طبیعی
• ناپایداری عاطفی
• تشنج
• حساسیت به سرما
• اختلال در صحبت کردن
• اختلال بلع
• لرزش بدن
• درد کوبنده عصب سه قلو

مشکل زمانی مطرح می‌‌شود که این علائم فقط منحصر به بیماری ام اس نیستند و تنها راهی که می‌توان ارتباط آن‌ها به ام ‌اس را مشخص کرد مراجعه به متخصص مغز و اعصاب می‌باشد. فقط متخصص مغز و اعصاب می‌تواند به این نتیجه برسد که آیا این علائم نشان دهنده ام اس هستند یا خیر. هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید، فرایند تشخیص و درمان با سهولت بهتری انجام خواهد شد.

ام اس چگونه تشخیص داده می‌شود؟

معمولاً پزشک برای تشخیص ام اس به ارزیابی سابقه پزشکی بیمار و علائمی که دارد می‌‌پردازد سپس درخواست انجام تست‌های مختلفی را خواهد داد که به شرح زیر می‌باشند:

• ارزیابی وضعیت حرکتی بیمار، تعادل او و هماهنگی اعضای بدن، عملکرد ذهن و بینایی
• اسکن ام آر آی به منظور تشخیص ضایعات مرتبط با MS
• پونکسیون نخاعی به منظور تهیه مایع مغزی نخاعی و تشخیص برخی ترکیبات شیمیایی خاص که در افراد مبتلا به ام اس یافت می‌شود.

تشخیص به موقع ام اس بسیار حیاتی است زیرا با شروع فرایند درمان در مراحل اولیه می‌‌توان از پیشرفت فرایند بیماری جلوگیری کرد.

داروها و روش‌های موجود برای درمان بیماری ام اس

پس از آن که پزشک توانست ابتلای بیمار به ام اس را تشخیص دهد، فرایند درمان آغاز خواهد شد که شامل دارو درمانی و روش‌های تغییر دهنده سیر پیشرفت بیماری می‌باشد تا علائم بیمار کنترل شود. استفاده از روش‌های توانبخشی و تغییر سبک زندگی به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ام اس کمک می‌کند.

دارو درمانی

داروهایی که برای افراد مبتلا به ام اس استفاده می‌شوند در دو دسته قرار دارند که عبارتند از داروهای تغییر دهنده سیر بیماری که روند پیشرفت بیماری را کند می‌کنند و داروهایی که به کنترل علائم بیماری کمک می‌نمایند.

• دی متیل تریپتامین‌ها اولین داروهایی هستند که برای درمان ام اس مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها به طور مستقیم به بهبود علائم کمک نمی‌کنند اما از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌نمایند.
• تحقیقات انجام شده بر داروهای تغییر دهنده سیر بیماری نشان داده که این داروها علاوه بر آن که تعداد دفعات عود بیماری را کاهش می‌دهند می‌توانند از شدت بیماری نیز بکاهند. به علاوه داروهای تغییر دهنده سیر بیماری باعث کاهش تعداد و اندازه ضایعات مغزی نخاعی می‌شوند و روند پیشرفت بیماری را کاهش می‌دهند.
• دی متیل تریپتامین‌ها با توجه به مزایای بسیار خوبی که دارند پس از تایید بیماری به سرعت توسط پزشک تجویز می‌شوند. هرچه فرآیند درمان با این داروها سریع‌تر آغاز شود می‌‌تواند به کاهش علائم بیماری و بهبود عملکرد فرد کمک کند.
• دی متیل تریپتامین‌ها به اشکال مختلفی از قبیل داروهای تزریقی، خوراکی و وریدی وجود دارند. تعداد زیادی از این داروها مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا قرار دارند و برای درمان انواع ام اس عود کننده در بزرگسالان تجویز می‌شوند که شامل اس ام اس پیشرونده ثانویه و ام اس عود کننده پیشرونده است.
• اوکره لیزوماب دارویی است که برای درمان ام اس پیشرونده اولیه تجویز می‌شود و میتوگزانترون برای درمان ام اس پیشرونده ثانویه، اس ام اس پیشرونده عود کننده، و اس ام اس عود کننده بهبود یابنده تجویز می‌شود.
• انواع دیگری از داروها وجود دارد که پزشک با توجه به شرایط بیمار به منظور کنترل علائم او تجویز می‌کند.

تغییر سبک زندگی

تغییر سبک زندگی بیش از آنچه که تصور می‌کنید در کنترل بیماری ام اس نقش دارد. اگرچه تغییر سبک زندگی نمی‌‌تواند جایگزین دارو باشد نتایج مطلوبی را ایجاد می‌کند.

رژیم غذایی

پیروی کردن از رژیم غذایی سالم و مناسب می‌تواند به بهبود علائم بیماری کمک کند. در این راستا باید بیمار با پزشک خود همکاری لازم را داشته باشد تا اقدامات لازم به منظور بهبود علائم او انجام شود. انجمن ملی ام اس پیشنهاد کرده که بیماران، رژیم غذایی متعادل سرشار از فیبر که حاوی مقدار بسیار کمی اسیدهای چرب اشباع شده است داشته باشند. پیروی کردن از این رژیم غذایی به حفظ سلامت قلب کمک می‌کند و باعث کاهش وزن اضافی و تناسب اندام خواهد شد. نکات مهمی که باید در تغذیه مورد استفاده قرار بگیرد به شرح زیر می‌باشد:

• رژیم غذایی سرشار از انواع حبوبات و غلات، میوه و سبزیجات
• استفاده از منابع پروتئین سالم
• استفاده از چربی‌های سالم مانند بادام، آووکادو و بلارد

این بیماران باید به شدت از مصرف غذاهای فرآوری شده خودداری کنند یا استفاده از آن‌ها را به حداقل برسانند و از قند و نمک کمتری استفاده کنند. پزشک از بیمار می‌‌خواهد پس از تغییر رژیم غذایی خود به حالاتش توجه کند و نتایج حاصل از تغییر رژیم غذایی را بررسی کند.

استفاده از مکمل‌های ویتامین دی و پروبیوتیک‌ها توانسته نتایج خوبی را در بیماران مبتلا به ام اس نشان دهد. پزشک یا متخصص تغذیه دوز صحیح استفاده از این محصولات را به بیمار گوشزد خواهد کرد.

اصلاح الگوی خواب

تعداد زیادی از افراد مبتلا به بیماری ام اس با اختلالات خواب دست و پنجه نرم می‌‌کنند و به عبارتی اختلال خواب یکی از علائم بیماری ام اس محسوب می‌شود. ام اس می‌تواند به طور مستقیم باعث بروز اختلالات خواب مانند آپنه خواب یا بی خوابی شود. گاهی اوقات اختلالات خواب می‌‌تواند به عوارض جانبی مصرف برخی داروها ارتباط داشته باشد.

از آنجایی که اختلال خواب یک مشکل پیچیده است باید به پزشک مراجعه کرد تا علت بروز آن را مشخص کند و از روش‌های درمانی مناسب به منظور درمان استفاده نماید.

به طور کلی شما می‌توانید با پیروی کردن از مواردی مانند اصلاح الگوی خواب که تحت عنوان بهداشت خواب شناخته می‌شود به بهبود سلامت خود کمک کنید. به نکات زیر توجه داشته باشید:

• راس ساعت مشخصی بخوابید و از خواب بیدار شوید.
• محیط خواب شما باید کاملا آرامش بخش باشد.
• پس از انجام دادن فعالیت‌هایی که باعث اختلال خواب می‌‌شوند یا داشتن رابطه جنسی در نزدیکی ساعات خواب خودداری کنید.
• به مدت ۴ تا ۶ ساعت قبل از خواب از مصرف کافئین یا سایر انواع محرک‌ها مانند الکل خودداری کنید.

در صورتی که علی رغم رعایت کردن این موارد همچنان با مشکل خواب مواجه هستید بهتر است به پزشک مراجعه نمایید تا به کمک رفتاردرمانی شناختی به بهبود کیفیت خواب شما کمک کند.

روش‌های درمانی جایگزین دارو

انواع مختلفی از روش‌های درمانی و مکمل جایگزین دارو وجود دارد که استفاده از آن‎‌ها می‌‌تواند به بهبود علائم ام اس کمک کند البته این روش‌ها نمی‌توانند جایگزین داروهای اصلی شوند اما به بهبود علائم بیماری و افزایش توانایی عملکردی بیمار کمک خواهند کرد.

• با توجه به علائم بیماری و نحوه تاثیر گذاری آن‌ها بر زندگی بیمار، می‌‌توان از کاردرمانی و فیزیوتراپی بهره گرفت. متخصص کاردرمانی یا متخصص فیزیوتراپی نحوه انجام دادن فعالیت‌های روزمره به اشکال مختلف را به بیمار آموزش می‌دهند تا عضلات او کمتر خسته شوند و بیمار دچار درد نشود.
• ورزش کردن به نحوی که باعث خستگی بیمار نشود می‌تواند نتایج بسیار خوبی را به وجود بیاورد.
• تعداد زیادی از افراد مبتلا به MS از روش‌های درمانی مرتبط با سلامت ذهن و بدن استفاده می‌‌کنند که به کاهش استرس، بهبود سلامت ذهن و کاهش مشکلات روحی به بیمار کمک می‌نمایند.
• برخی از روش‌هایی که برای سلامت ذهن و جسم مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از ریلکسیشن تراپی، یوگا و مدیتیشن.