رفتگی مادرزادی لگن یک بیماری است که با توجه به چگونگی رشد مفاصل لگن نوزاد در دوران جنینی، تولد و پس از آن، ایجاد می‌شود و باعث ضعف لگن می‌شود. در موارد شدیدتر، این بیماری ممکن است منجر به جابه‌جایی مفاصل و ایجاد مشکلات در حرکت و راه رفتن شود. در موارد کمتر شدید، رفتگی مادرزادی لگن با رشد طبیعی کودک درمان می‌شود، اما برای موارد شدیدتر و جابه‌جایی لگن، گاهی نیاز به جراحی و استفاده از بریس وجود دارد. در طول جلسات معاینه نوزاد، پزشک لگن را برای بررسی هر گونه رفتگی مادرزادی معاینه می‌کند. تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری، به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های عضلانی، استخوانی و مفصلی در آینده کمک می‌کند.
دررفتگی مادر زادی لگن نوزادان چیست؟
مفصل لگن به عنوان یک مفصل گوی و کاسه‌ای شناخته می‌شود. بخش گوی آن شامل بخش گرد و توپ مانند استخوان ران است که در آن قرار دارد، و بخش کاسه‌ای آن شامل حفره‌ی حقه‌ای یا استابولوم استخوان لگن است که استخوان ران در آن قرار می‌گیرد. در حالت ضعیف دررفتگی مادرزادی لگن، بخش گوی مانند استخوان ران به آرامی به عقب و جلو در استابولوم حرکت می‌کند و باعث عدم پایداری لگن می‌شود. اما در موارد شدیدتر، استخوان ران به‌طور کامل جابه‌جا می‌شود و از استابولوم خارج می‌شود. در موارد پیشرفته، استخوان ران حتی به مکان خود، یعنی استابولوم، نمی‌رسد. رفتگی مادرزادی لگن به طور گسترده رخ نمی‌دهد و تقریباً یک نفر از هر 1000 کودک به این بیماری مبتلا می‌شود. هرچند برخی از انواع عدم پایداری لگن بسیار رایج هستند و یک نفر از هر 3 کودک به آنها مبتلا می‌شود.
دلایل دررفتگی مادرزادی لگن
دلیل دررفتگی مادرزادی لگن در نوزادان به‌طور کامل شناخته‌شده نیست. اما متخصصین احتمال می‌دهند که عوامل زیادی در ایجاد این بیماری نقش دارند. دلایل زیر می‌تواند نوزاد را درخطر در رفتگی لگن قرار دهد.
- انقباض شدید ماهیچه‌های رحم: هنگامی‌که جنین درون رحم مادر فضای کافی برای حرکت نداشته باشد خطر ابتلا به دررفتگی مادرزادی لگن در وی افزایش پیدا می‌کند. این اتفاق بیشتر در هنگام حاملگی اول که دیواره‌های رحم هنوز محکم است و یا در حاملگی‌هایی که آب درون کیسه جنین کم می‌باشد رخ می‌دهد.
- حالت بریچ: قرار گرفتن نوزاد در حالت بریچ میزان حرکات وی را درون کیسه آب محدود می‌کند مخصوصاً در هنگام حالت بریچ فرانک که زانوهای نوزاد به طرفین کشیده شده و پای نوزاد در نزدیکی سر او قرار می‌گیرد.
- شرایط دیگر: نوزادانی که با بیماری‌های ناشی از حالت قرارگیری آنها درون رحم مانند انحنای کف پا به سمت داخل، کجی گردن و سندروم سر تخت به دنیا می‌آیند بیشتر درخطر در رفتگی لگن قرار دارند.
- هورمون‌های تولد: گاهی ممکن است نوزاد به هورمون‌هایی که در هنگام زایمان برای آرام کردن ماهیچه‌ها و تاندون‌های بدن مادر ترشح می‌شوند واکنش نشان داده و استخوان‌های لگن او نرم شده و در طول زیمان کشیده شوند.
- سفت و محکم قنداق کردن نوزاد: بعد از تولد نوزاد اگر محکم قنداق شود و اطراف لگن او سفت پیچیده شود امکان دارد تا به دررفتگی لگن دچار شود. در هنگام قنداق کردن نوزاد باید به مقدار کافی فضا برای غلتیدن ، تکان دادن پا و خم کردن زانو و لگن داشته باشد.
علائم
دررفتگی مادرزادی لگن معمولاً بر یک سمت بدن و در بیشتر مواقع بر سمت چپ تأثیر می‌گذارد. نوزادان در این شرایط هیچ‌گونه دردی ندارند و علائمی از خود نشان نمی‌دهند. برای تشخیص این بیماری پزشک علائم زیر را موردبررسی قرار می‌دهد:
- شنیدن صدای کوتاه تیک مانند در طول معاینات بعد از تولد
- تفاوت قد پاها
- عدم تقارن بافت‌های چربی ران در قسمت بالایی آن و باسن
- عدم تقارن حرکات لگن و کوتاه بودن پای آسیب‌دیده بعد از 3 ماهگی
- در کودکان بزرگ‌تر انحنای شدید ستون فقرات می‌تواند باعث در رفتگی لگن نوزادان و تغییر غیرطبیعی آن شود.
- لنگ زدن کودکان بزرگ
تشخیص
متخصص اطفال با استفاده از لمس و کشش آرام استخوان ران نوزاد، میزان جابه‌جایی آن را بررسی می‌کند تا تشخیص دهد که آیا استخوان ران از محل خود خارج شده یا جابه‌جا شده است. یک آزمایش بسیار رایج برای این منظور، قرار دادن نوزاد در حالت خواب بر روی یک سطح صاف و کشیدن ران‌های آن به طرفین است. در آزمایش دیگر، زانوهای نوزاد به هم چسبانده شده و تلاش می‌شود تا قسمت گوی مانند استخوان ران از محل خود جدا شود. اگر در طول این آزمایش صدای تیک مشابهی از استخوان‌ها شنیده شود، نشان دهنده جابه‌جایی استخوان‌های لگن است. این تمرینات و آزمایشات به صورت منظم و تا زمانی که کودک به طور نرمال راه برود، در طول معاینات دوره‌ای نوزاد انجام می‌شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر در رفتگی لگن، توصیه به عکس رادیولوژی یا اولتراسوند از نوزاد داشته باشد. عکس‌های رادیولوژی که در آن فقط استخوان‌ها عکس گرفته می‌شوند، بر روی کودکان بزرگ‌تر انجام می‌شود، اما اولتراسوند که در آن علاوه بر استخوان‌ها، بافت‌ها نیز تصویربرداری می‌شود، برای نوزادان زیر 3 ماه مناسب‌تر است، زیرا بافت لگن آنها هنوز نرم است و به استخوان تبدیل نشده است.
درمان
درمان دررفتگی مادرزادی لگن به سن کودک و شدت بیماری بستگی دارد. در رفتگی‌های ضعیف معمولاً به‌طور طبیعی و در هفته‌های بعد از تولد درمان می‌شوند.
استفاده از بریس
در صورتی که دررفتگی لگن نوزاد به‌طور مداوم درمان نشود، می‌توان از یک دستگاه به نام پاولیک هارنس لگن برای قراردادن مفصل لگن در محل خود استفاده کرد. این دستگاه با کمک بندهایی که از سرشانه به مچ پا گسترده شده‌اند، زانوهای نوزاد را در حالت بالا نگه‌داشته و بخش گوی مانند استخوان ران را در جای خود قرار می‌دهد. هدف استفاده از این دستگاه، تثبیت و استحکام بخش گوی مفصل لگن است تا به طور طبیعی رشد کند. درمان با استفاده از پاولیک هارنس لگن معمولاً بین 6 تا 12 هفته طول می‌کشد و ادامه می‌یابد تا نتایج عکس‌های اولتراسوند نوزاد نرمال شود.
جراحی
بریس پاولیک هارنس برای کودکان بزرگ‌تر از 6 ماه جواب‌گو نیست. کودکان بزرگ‌تری که دررفتگی لگن آنها درمان نشده است ممکن است به یکی از 2 نوع جراحی زیر احتیاج داشته باشند:
- کوتاه کردن یا کوچک کردن استخوان به‌صورت بسته: در این روش جراح بعد از بی‌هوش کردن کودک به آرامی استخوان لگن را در سر جای خود قرار می‌دهد. بعد از این برای ثابت نگه داشتن مفصل ران پای کودک به مدت 3 تا 4 ماه گچ گرفته می‌شود. این روش جراحی برای کودکان زیر 18 ماه مناسب است.
- کوتاه کردن یا کوچک کردن استخوان به‌صورت باز: در این روش جراح در ابتدا استخوان لگن را اصلاح کرده سپس استخوان ران را در جای خود قرار می‌دهد. در طول این جراحی، پزشک ماهیچه‌ها و بافت‌های اطراف استخوان ران را آزاد کرده و بعد از قرارداد استخوان ران در جای خود دوباره آنها را محکم می‌نماید. این بهترین روش درمانی برای درمان کودکان بزرگ‌تر از 18 ماه و کودکانی که به کمک روش جراحی بسته درمان نشده‌اند محسوب می‌شود.
بعد از رسیدن کودک به سن 2 تا 3 سالگی اگر بخش استابولوم لگن وی کوچک و کم‌عمق بود به طوری که بخش گوی مانند ران به خوبی در آن جای نگرفت برای عمیق‌تر شدن این قسمت کودک دوباره به جراحی احتیاج دارد. بعد از جراحی قسمت پایین‌‌‌تنه کودک با گچ‌های مخصوصی به نام اسپیکا که از تکان خوردن لگن جلوگیری می‌کند گچ گرفته می‌شود. با توجه به شرایط بیمار بدن وی تا چند ماه گچ گرفته می‌شود.
آینده کودک مبتلابه دررفتگی مادرزادی لگن
بیشتر کودکانی که بیماری دررفتگی مادرزادی لگن آنها به موقع تشخیص داده شده و به خوبی درمان شده‌اند به خوبی رشد کرده و در آینده هیچ مشکلی در ارتباط با این بیماری نخواهند داشت. دررفتگی مادر زادی لگن در ابتدا در کودک درد ایجاد نمی‌کند اما می‌تواند آغازگر دیگر بیماری‌ها باشد بنابراین بسیار مهم است که به خوبی درمان شود. کودکانی که دررفتگی مادرزادی لگن آنها درمان نشده است در آینده با مشکل مواجه شده و طول پاهای آنها باهم متفاوت خواهد بود. این موضوع می‌تواند باعث لنگ زدن، داشتن درد در قسمت کمر و لگن و کاهش چابکی و سریع بودن کودک شود.
