همه موارد اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات، به عمل جراحی نیاز ندارند. پزشک شما قادر خواهد بود به شما بگوید که آیا جراحی اسکولیوز برای شما مناسب است یا خیر. در بعضی موارد، برای رسیدن به بهترین نتیجه ممکن، بیش از یک عمل جراحی لازم است. جراح شما تمام عوامل مؤثر در وضعیت شما را در نظر گرفته و جوانب مثبت و منفی هر یک از روش‌های درمانی را به شما اطلاع می‌دهد. این کار، به نوبه خود، این امکان را به شما می‌دهد تا یک تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای را در مورد انتخاب یک رویه درمانی مناسب برای شما اتخاذ کنید.
اسکولیوز چیست؟
ستون فقرات در شرایط عادی و از نمای جلو، مستقیماً از وسط بدن می‌گذرد. در صورت وجود اسکولیوز، این حالت کاملاً درست نیست. در حقیقت، در این وضعیت یک انحنای جانبی برجسته و مشخص در ستون فقرات ایجاد می‌شود. زاویه این منحنی ممکن است خیلی کم یا نسبتاً بزرگ، یا چیزی بین این دو باشد. برای تشخیص بالینی اسکولیوز، منحنی باید بیش از 10 درجه از “حد نرمال” منحرف شود. علاوه بر این، منحنی بسته به ماهیت وضعیت بیمار، ممکن است شکل “C” یا “S” به خود بگیرد.
انواع اسکولیوز
اسکولیوز به صورت یکی از سه نوع زیر تشخیص داده می‌شود:
- ایدیوپاتیک – که علت یا منشأ آن ناشناخته است.
- مادرزادی – که در آن استخوان‌ها از بدو تولد نامتقارن هستند.
- عصبی عضلانی – که در آن اسکولیوز نشانه‌ای از یک بیماری سیستمیک مانند فلج مغزی، دیستروفی عضلانی یا فلج می‌باشد.
جراحی اسکولیوز چه زمانی لازم است؟
جراحی اسکولیوز معمولاً زمانی توصیه می‌شود که زاویه انحنای ستون فقرات در بزرگ‌سالان به 40 درجه یا در نوجوانان به 45 درجه برسد. هدف اصلی جراحی، متوقف کردن پیشرفت این انحنا است. در مواردی که اسکولیوز و انحراف ستون فقرات بالای 40 درجه است، در صورت عدم درمان، خطر ادامه‌ی پیشرفت این انحنا حتی پس از پایان رشد ستون فقرات وجود دارد.
انواع مختلفی از جراحی‌های اسکولیوز وجود دارد، اما آن‌ها به طور کلی در یکی از این دو دسته قرار می‌گیرند: شیوه‌ی جراحی خلفی یا شیوه‌ی قدامی. همچنین می‌توان ترکیبی از این دو شیوه را انجام داد.
- جراحی خلفی پرکاربردترین نوع جراحی اسکولیوز است و در حالتی که بیمار به شکم دراز کشیده است انجام می‌شود. اگر اسکولیوز بیمار، شامل ستون فقرات فوقانی (قفسه سینه) باشد، این روشی است که اکثر جراحان برای چنین موارد توصیه می‌کنند.
- جراحی قدامی به طور معمول شامل برشی می‌شود که از دنده‌های زیرین شروع شده و در جهت شمال به جنوب تا بالای ناف به انتها می‌رسد و به جراح این امکان را می‌دهد که خیلی راحت به ستون فقرات دسترسی پیدا کند.
انواع جراحی اسکولیوز
در زیر به پرکاربردترین روش‌های جراحی برای درمان موارد ابتلا به اسکولیوز پرداخته‌ایم. مجدداً باید بگوییم که بسته به وضعیت بیماری شما، ممکن است چندین روش مختلف لازم باشد. حتماً با پزشک خود کاملاً در ارتباط باشید تا بتوانید آگاهانه‌ترین تصمیم را در مورد درمانتان بگیرید.
جراحی فیوژن ستون فقرات
برای درمان بسیاری از ناهنجاری‌های ستون فقرات، عمل جراحی فیوژن ستون فقرات انجام می‌شود. در این روش جراحی، مهره‌ها با استفاده از پیوند استخوانی به یکدیگر متصل می‌شوند. این فرایند جوشکاری استخوان‌ها را شامل می‌شود و معمولاً حدود سه ماه طول می‌کشد تا بهبود کامل حاصل شود. در طول دوره بهبودی، پزشک با استفاده از عکس‌برداری رادیولوژی، پیشرفت فیوژن را ارزیابی می‌کند.
برای پیوند استخوان، می‌توان از منابع مختلفی مانند دنده‌ها، ستون فقرات یا حتی لگن استفاده کرد. استفاده از استخوان محلی از خود ستون فقرات معمولاً باعث کاهش درد نسبت به برداشت استخوان از منطقه دیگری از بدن می‌شود. در برخی موارد، پزشک ممکن است از جایگزین‌های پیوند پروتئینی استخوان استفاده کند، به ویژه در صورتی که بیمار به بیماری پسودوآرتروز یا پوکی استخوان مبتلا باشد.
مهم است که تمام بیماران قبل از عمل جراحی، حداقل چند ماه قبل از زمان عمل، سیگار کشیدن را ترک کنند. سیگار کشیدن می‌تواند روند بهبود را به شدت کاهش دهد و احتمال موفقیت عمل فیوژن را کاهش دهد. همچنین، بعد از عمل جراحی نیز باید ادامه دادن به ترک سیگار را رعایت کنید. مصرف سیگار به راحتی ترمیم استخوان و سلامت ارتوپدی و استخوانی را تضعیف می‌کند.
استئوتومی
استئوتومی به روشی گفته می‌شود که استخوان‌های آسیب دیده بریده شده و پس از آن برداشته می‌شوند. پزشک ممکن است این شیوه‌ی جراحی را با استفاده از روش قدامی یا خلفی انجام می‌دهد.
برای درمان منحنی‌های اسکولیوتیک، پزشک از عمل جراحی استئوتومی برای اصلاح ناهنجاری ستون فقرات استفاده می‌کند. پزشکان معمولاً از این روش برای معالجه‌ی بیماران بزرگ‌سال با انحناهای اسکولیوتیک شدید، کمر خیلی صاف، کودکانی که دارای انحنای زیادی هستند، استفاده می کنند یا در مواردی که به تراز کردن مجدد ستون فقرات بعد از عمل فیوژن قبلی نیاز است.
جراحی توراکوسکوپی تصویری (VATS)
عمل جراحی توراکوسکوپی تصویری (VATS) فقط برای بیمارانی که انحنای ستون فقرات در ناحیه قفسه سینه دارند، انجام می‌شود. در این روش جراحی، پزشک با استفاده از روش تصویربرداری توراکوسکوپیک، برش‌های کوچکی در کنار قفسه سینه ایجاد می‌کند. سپس از دوربین‌ها، اسکوپ‌ها و دستگاه‌های کنترلی تصویری برای کمک به جراح در طول عمل استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا عمل جراحی را با کمترین تهاجم وارد کند و در عین حال نتایج بهتری نسبت به روش‌های جراحی تهاجمی داشته باشد.
بعد از عمل، برش‌های کوچک در کنار بازوی بیمار پنهان می‌شوند و زخم‌های باقیمانده از عمل VATS بسیار کوچکتر از زخم‌های روش‌های جراحی سنتی هستند. این موضوع باعث کاهش اسکار و تسریع در فرآیند بهبودی می‌شود.
توراکوپلاستی
بیماران اسکولیوز معمولاً برآمدگی و یک برجستگی در ناحیه دنده‌ها دارند. به‌طور طبیعی، این ناهنجاری هدف دیگری برای روش‌های اصلاحی اسکولیوز است.
توراکوپلاستی یک عمل جراحی اصلاحی است که هدف از آن کاهش میزان برآمدگی دنده است. معمولاً این عمل شامل برداشتن نسبی به اندازه‌ی پنج دنده است. به طور معمول، این عمل همراه با سایر جراحی‌های اصلاح اسکولیوز انجام می‌شود، اما ممکن است در یک زمان کاملاً متفاوت انجام شود. در بعضی موارد، پزشک شما باید یک لوله در سینه تعبیه کند که پس از اتمام عمل یک یا دو روز در آن می‌ماند.
این روش امروزه چندان مرسوم نیست، زیرا پیشرفت‌های امروزی در ابزار جراحی ستون فقرات منجر به پیشرفتی در اصلاح چرخشی در این ناهنجاری شده است.
برش همی ورتبرا
همی ورتبرا (Hemivertebrae) بدنه‌های مهره‌ای گوه مانند هستند. در شرایط عادی، مهره‌ها به شکل مستطیلی هستند. این ناهنجاری ستون فقرات معمولاً قبل از تولد شکل می‌گیرد و غالباً با بزرگ شدن بیمار منجر به کیفوز (قوز کمر) یا اسکولیوز (انحراف کمر) می‌شود.
اگر وضعیت بیمار پیش‌رونده باشد و بیمار دچار عدم تعادل شده باشد، باید hemivertebra با روش جراحی برداشته شود. پزشک شما این عمل را با استفاده از روش قدامی – خلفی یا در بعضی موارد فقط با شیوه‌ی خلفی انجام می‌دهد. در این عمل، جراح میله‌ها و پیچ‌های مخصوصی را تعبیه می‌کند و غیر از این در بیشتر مواقع، بیمار برای چندین ماه بعد از عمل نیاز به استفاده از بریس کمر دارد.
خطرات عمل جراحی برای اسکولیوز
جراحی ستون فقرات برای اسکولیوز، گسترده است و کار و مراقبت زیادی صدف می‌کند و فقط در مواردی توصیه می‌شود که منحنی‌های جانبی باعث ایجاد ناهنجاری شدید شوند. آگاهی از عوارض بالقوه‌ی این جراحی برای بیماران بسیار مهم است.
امروزه جراحی‌های اسکولیوز ایمن‌تر بوده و نتایج بهتری را نسبت به گذشته به دست می‌آورند. با این حال، هر جراحی به خصوص جراحی روی ستون فقرات در نزدیکی نخاع خطراتی را در پی دارد. خطرات ناشی از جراحی اسکولیوز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
پاراپلژی
نگران کننده ترین خطر ناشی از جراحی اسکولیوز، پاراپلژی است از دست دادن حرکات و احساس در قسمت تحتانی بدن و پاها. این مورد نادر است اما می‌تواند یک عارضه ویران کننده باشد. برای کمک به کنترل و جلوگیری از این خطر، در طی انجام عمل، نخاع از طریق چند روش هم‌زمان تحت کنترل قرار می‌گیرد:
- پتانسیل برانگیخته حسی پیکری یا سوماتیک (SSEP). این تست مانیتورینگ شامل تکانه‌های الکتریکی کوچکی است که در پاها داده می‌شود و سپس در مغز خوانده می‌شود. این سیگنال‌ها باید در طول عمل ثابت بمانند. اگر سیگنال‌ها در هر نقطه شروع به کند شدن کنند، این می‌تواند نشان دهنده اختلال در نخاع یا خون‌رسانی به آن باشد.
- پتانسیل برانگیخته حرکتی (MEP). این تست مشابه SSEP است، اما در عوض MEP سیگنال‌های مربوط به عضلات را کنترل می‌کند. در صورت امکان، بهتر است که از هر دو آزمایش در طول جراحی استفاده شود، زیرا در مواردی نادر ممکن است یک تست، اختلال در نخاع را نشان دهد در حالی که تست دیگر، آن را نشان نداده است.
- تست بیداری (Stagnara). برای این تست، بیمار در حین عمل از خواب بیدار می‌شود و از او خواسته می‌شود پاهایش را حرکت دهد. در طی این عمل بیمار هیچ دردی را احساس نمی‌کند و احتمالاً بعداً آن را به یاد نخواهد آورد. با توجه به پیشرفت‌های SSEP و MEP، تست بیداری دیگر به ندرت استفاده می‌شود.
اگر هرکدام از این تست‌های فوق الذکر نشان دهنده درگیر شدن و اختلال در نخاع باشد، می‌توان میله‌ها را برداشت و جراحی باید تغییر یابد. اگرچه این وضعیت نادر است، اما باید هرگونه موارد احتیاط را به جای آورد تا از آسیب احتمالی و خطرات به نخاع جلوگیری شود.
تیم جراحی با تشخیص یک عارضه نخاعی مانند فشار بیش از حد یا از دست دادن خون می‌تواند به سرعت کار کند تا بتواند بیشتر از حد ممکن سلامت نخاع را حفظ کند.
از دست دادن بیش از حد خون
در طی عمل جراحی لایه لایه شدن و باز شدن عضلات و ناحیه‌ی در معرض جراحی زیاد است که این موارد منجر به از دست دادن خون می‌شوند. با تکنیک مناسب، معمولاً می‌توان میزان از دست دادن خون را در حد معقول نگه داشت و انتقال خون به ندرت مورد نیاز است.
برای احتیاط، بیمار ممکن است قبل از عمل جراحی خون خود را بدهد (اهدای خون اتولوگ) که در صورت نیاز بعد از عمل، بیمار می‌تواند آن خون را مجدد دریافت کند. همچنین، در طی عمل جراحی اسکولیوز می‌توان خون بیمار را جمع‌آوری و به بیمار برگشت داد.
سایر خطرات
سایر عوارض احتمالی ناشی از عمل جراحی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- شکست در عمل فیوژن و جوش خوردن ستون فقرات (همچنین به نام پسودوآرتروز Pseudarthrosis یا مفصل کاذب شناخته می‌شود)
- عفونت
- نشت مایعات مغزی نخاعی
- خرابی و شکست در ابزارهای تعبیه شده (شکستن میله‌ها یا جابجایی پلاک / پیچ)
برخی از عوارض جراحی مانند شکستگی میله‌ها یا جوش نخوردن ستون فقرات، می‌تواند منجر به بدتر شدن اسکولیوز شود.
مشکلاتی که ممکن است بعداً ایجاد شوند
گاهی اوقات مشکلات ساختاری می‌توانند سال‌ها بعد از عمل جراحی ایجاد شوند. به عنوان مثال، دیسک‌ها درست در بالا و زیر محل فیوژن ممکن است به دلیل انعطاف‌پذیری ستون فقرات بین آن‌ها، در معرض بارهای زیاد قرار بگیرند. ممکن است این دیسک‌ها زودتر از پیر شدن طبیعی ستون فقرات دچار تحلیل شوند که در بعضی موارد می‌تواند منجر به لزوم انجام جراحی ثانویه شود.
نمونه‌های دیگر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سندرم صافی پشت. این سندرم در اثر از بین رفتن (یا مسطح شدن) منحنی لوردوز طبیعی در کمر ایجاد می‌شود و ممکن است دلیلی برای کمردرد باشد. قبل از اینکه جراحان توانایی انجام اصلاحات سه بعدی در ستون فقرات را داشته باشند، انحنای جانبی (از یک طرف به طرفی دیگر) اسکولیوز بدون در نظر گرفتن اینکه چگونه این انحنا باعث تغییر در انحنای طبیعی جلو به عقب ستون فقرات می‌شود، اصلاح می‌شد. تکنیک‌های جراحی امروزی، خطر ابتلا به سندرم صافی پشت را کاهش داده است.
- پدیده Crankshaft. این تغییر شکل دردناک می‌تواند هنگامی رخ دهد که قسمت جلویی ستون فقرات در حالی که پشت ستون فقرات رشد نمی‌کند رشد کند. در گذشته قبل از درک گسترده‌ی این اصل، مواردی وجود داشت که جراحان می‌توانستند پشت ستون فقرات کودک در حال رشد را جوش دهند، بدون این که جلوی آن را هم جوش دهند. جراحان امروز باید بدانند که چگونه برای جلوگیری از این پدیده، عمل فیوژن را انجام دهند.
- پدیده Adding-on. مواردی وجود داشته است كه كودك یا نوجوان دچار یك منحنی در ناحیه‌ی قفسه سینه است، اما منحنی به زیر سطح جوش خورده ادامه می‌یابد. پدیده‌ی Adding-on هنوز مورد بررسی قرار می‌گیرد، اما اگر جراح به اندازه کافی و کم فیوژن را انجام ندهد و یا بیمار هنوز هم از نظر اسکلتی برای یک عمل جراحی فیوژن بسیار نابالغ باشد، به نظر می‌رسد که احتمال بروز این پدیده بیشتر است.
بیشتر افرادی که کاندید عمل جراحی اسکولیوز هستند، با عمل فیوژن ستون فقرات، به نتایج مطلوبی دست می‌یابند. با این حال، مانند هر عمل جراحی دیگر، قبل از تصمیم گیری نهایی باید خطرات احتمالی را نیز مورد توجه قرار داد.
آیا این عمل جراحی، ارزش ریسک را دارد؟
هدف از عمل جراحی ستون فقرات جلوگیری از پیشرفت اسکولیوز است در حالی که منحنی‌ها را تا حد ممکن کاهش می‌دهد. با این وجود با توجه به خطرات سنگین جراحی اسکولیوز، میزان موفقیت همچنان پایین است. در برخی موارد، ستون فقرات در جوش خوردن با شکست مواجه می شود یا منحنی‌ها حتی پس از عمل همچنان پیشرفت می‌کنند. در حقیقت، “هیچ شواهدی وجود ندارد که علائم و نشانه‌های مربوط به سلامتی از اسکولیوز را بتوان در طولانی مدت با جراحی فیوژن ستون فقرات تغییر داد.”
به عبارت دیگر، حتی اگر این عمل جراحی باعث اصلاح و بهبودی در بیماران شود، یک سوم از آن‌ها ظرف 10 سال تمام این نتیجه را از دست می‌دهند. از هر پنج نفر، یک نفرشان در نهایت نیاز به جراحی دیگری خواهد داشت. اگر از 100 بیماری که عمل فیوژن ستون فقرات انجام داده‌اند بپرسید که عمل جراحی آن‌ها موفقیت آمیز بوده است یا خیر، تقریباً نیمی از آن‌ها به شما خواهند گفت که هیچ کاهش دردی را احساس نمی‌کنند، در حالی که بیش از یک چهارم نارضایتی خود را از نتیجه‌ی آن اعلام می‌کنند.
راه‌های پیشگیری از عوارض جراحی
محدودیت‌های بعد از این عمل عبارت‌اند از:
- هیچ شی بیشتر از 3 کیلوگرم را بلند نکنید
- از بالای کمر خم نشوید. باید از ناحیه لگن خم شوید و کمرتان را صاف نگه دارید.
- به مدت 1 ماه بعد از عمل دوچرخه سواری نکنید.
- بیمار می‌تواند هفت روز بعد از عمل حمام کند.
- به مدت 3 ماه بعد از عمل، ورزش، دویدن یا حرکات پرشی انجام ندهید.
- بعد از 6 ماه از زمان عمل هیچ محدودیتی دائمی وجود ندارد.
گزینه‌های غیر جراحی برای درمان اسکولیوز
اگر احساس می‌کنید خطرات ناشی از جراحی اسکولیوز ارزش احتمال ضعیف در رسیدن به یک نتیجه‌ی موفق را ندارد، راه‌های دیگری نیز برای شما وجود دارد که می‌توانید برای درمان وضعیتتان انتخاب کنید.
هنگامی که یک فرد جوان یا کودکی دچار اسکولیوز است، استفاده از بریس می‌تواند به اصلاح کردن مشکلات کمک کند. این مداخله به ویژه به عنوان مثال در مواردی مفید است که خمیدگی ستون فقرات هنوز خیلی شدید نیست اما به نظر می‌رسد در ماه‌های اخیر افزایش یافته است.
از آنجا که عدم تعادل عضلات و اسکولیوز اغلب با هم همراه هستند، در بسیاری از موارد، فیزیوتراپی گزینه‌ی درمانی مناسبی را ارائه می‌دهد. عضلات کوتاه و تنگ می‌توانند ضمن طولانی شدن، انعطاف‌پذیرتر شوند، عضلات ضعیف می‌توانند قوی‌تر شوند و به ستون فقرات کمک می‌کنند تا در تراز بهتری قرار گیرد.
البته وضعیت و شرایط فردی شما در انتخاب روش‌های مناسب درمان تعیین کننده است. سن، یک عامل بارز است و رشد استخوان نیز به همین ترتیب است. با این حال، حتی اگر فیزیوتراپی نتواند به برگرداندن اسکولیوز کمک کند، با اصلاح عدم تعادل عضلانی که با آن اتفاق می‌افتد، باعث کاهش درد و ناراحتی می‌شود.
اگرچه اسکولیوز امری نادر نیست و اغلب می‌تواند بدون جراحی درمان شود، لازم است که آن را جدی بگیرید. اگر این وضعیت درمان نشود، می‌تواند تا جایی پیش برود که به قلب و ریه‌های شما آسیب برساند. اگرچه اگر برنامه درمانی خود را دنبال کنید، این نوع شدید اسکولیوز معمولاً قابل اجتناب است.
درمان اسکولیوز به طور معمول شامل حدس و گمانه‌زنی‌های زیادی از جانب پزشک شما است. هر گزینه درمانی برای هر بیمار مناسب نخواهد بود و صرفاً به این دلیل که جراحی فیوژن به شما توصیه شده است، به این معنی نیست که این تنها امید شماست. یک بیمار آگاه تصمیمات آگاهانه‌ای را اتخاذ می‌کند و قادر است که بهترین نتیجه ممکن را تضمین کند حتی با داشتن منحنی‌های اسکولیوز پیشرفته.
