مراحل توانبخشی و فیزیوتراپی بعد از جراحی اسکولیوز کمر

جراحی در موارد بسیار شدید اسکولیوز تنها راه پیشگیری از وخیم‌تر شدن انحراف ستون فقرات است.

فیزیوتراپی غالباً برای به حداقل رساندن دوران بهبود بعد از جراحی اسکولیوز لازم است.

بعد از آن که مدتی از زمان انجام جراحی گذشت، اغلب بیماران می‌توانند برنامۀ ورزشی روزمره را شروع کنند. بسیاری از بیمارانی که جراحی اسکولیوز انجام می‌دهند، می‌توانند سبک زندگی معمول خود را بعد از عمل ادامه دهند، البته گاهی اوقات لازم است تا تغییراتی برای کاهش فشار روی ناحیۀ ستون فقرات ایجاد شود.

روش‌های جراحی اسکولیوز

روش‌های انجام جراحی اسکولیوز به سه دستۀ اصلی تقسیم‌بندی می‌شود.

فیوژن

جراحی فیوژن یا خشک کردن مهره‌های ستون فقرات به معنای جوشاندن دائمی و اتصال دو یا چند مهره مجاور است. در این روش، مهره‌ها از محل مفصل ستون فقرات با هم رشد می‌کنند و یک استخوان یکپارچه تشکیل می‌دهند که حرکت آن محدود می‌شود. جراحان از ابزارها و روش‌های جدید جراحی استفاده می‌کنند و وسایلی مانند میله، پیچ، قلاب و سیم را در ستون فقرات قرار می‌دهند تا انحناء نابه‌هنجار ستون فقرات را بهبود بخشند و زمان بهبودی را کاهش دهند.

مزیت اصلی جراحی فیوژن ستون فقرات این است که اثبات شده است که امنیت و کارایی آن در درمان انحراف ستون فقرات در طول سال‌ها و انجام عمل‌های بسیار زیاد است. با این حال، نقطه ضعف این روش جراحی این است که مهره‌های خشک شده و جوش داده شده قابلیت حرکت خود را از دست می‌دهند و به همین دلیل قابلیت خم شدن و چرخش ستون فقرات محدود می‌شود. با این حال، زیرا جراحان امروزه تعداد کمتری از مهره‌ها را به هم جوش می‌دهند، قابلیت حرکتی ستون فقرات بهبود یافته و بیشتر حفظ می‌شود.

سیستم‌های در حال رشد (برای به تاخیر انداختن فیوژن) 

جراحان از میله‌ها بر روی ستون فقرات استفاده می‌کنند تا انحنای ستون فقرات در زمان رشد کودکان را اصلاح و یا حفظ کنند. برای اطمینان از اینکه طول میله هماهنگ با رشد ستون فقرات افزایش می‌یابد، جراحی‌های بعدی هر شش تا دوازده ماه یکبار انجام می‌شود تا طول میله افزایش یابد. وقتی بیمار به اندازه کافی به بلوغ اسکلتی نزدیک می‌شود، معمولاً جراحی فیوژن توصیه می‌شود.

در صورتی که عمل خشک کردن مهره‌ها در سنین بسیار پایین، معمولاً زیر 10 سال در دختران و زیر 12 سال در پسران، انجام شود، فضای کمتری برای رشد ریه‌ها باقی می‌ماند و قسمت بالایی بدن کودک نسبت به دست و پاها کوتاه‌تر خواهد شد. برای جلوگیری از این عوارض، متخصصان از سیستم‌های در حال رشد استفاده می‌کنند. این سیستم‌ها ستون فقرات را در دوران رشد هدایت می‌کنند، از تشدید انحنای ستون فقرات در زمان بلوغ جلوگیری می‌کنند و در نهایت در صورت لزوم ستون فقرات را برای جراحی فیوژن آماده می‌کنند.

جراحی بدون فیوژن

در روش‌های جدید جراحی بدون فیوژن، جراحان از تعدیل رشد ستون فقرات بهره می‌برند. این روش‌ها با روشی مشابه استفاده از تعدیل رشد برای اصلاح ارتفاع ناهمسان پاها در کودکان در حال رشد قبلی مشابهی دارند. اصل این روش‌های جراحی بدون فیوژن بر این است که با اعمال فشار مداوم بر روی استخوان، رشد آهسته‌تر و متراکم‌تری را در استخوان ایجاد می‌کند. جراح با اعمال فشار مداوم بر روی سمت خارجی انحناء ستون فقرات، سعی می‌کند رشد سمت خارجی انحناء را کنترل کرده و آهسته یا متوقف کند، در حالی که انتظار می‌رود رشد سمت داخلی انحناء به طور طبیعی ادامه یابد. این روش باعث کاهش انحنای جانبی و صاف شدن ستون فقرات می‌شود.

یکی از روش‌های بدون فیوژن، استفاده از سیستم محدود کردن (tethering) مهره‌ها است. در این روش، جراح پیچ‌ها را در سمت بیرونی انحناء قرار می‌دهد و آنها را با استفاده از یک نوار محکم کشیده تا ستون فقرات صاف شود. یکی از مزایای این روش بدون فیوژن، حفظ توانایی حرکتی بیشتر ستون فقرات است نسبت به جراحی خشک کردن مهره‌ها. با این حال، روش بدون فیوژن رویکردی جدیدتر است و داده‌های بلندمدت درباره عوارض و مزایای آن هنوز در دسترس نیست.

عمل جراحی فیوژن یا خشک کردن مهره‌ها هنوز به عنوان روشی رایج برای اصلاح انحراف ستون فقرات در بیماران نوجوان یا جوان استفاده می‌شود.

متخصص فیزیوتراپی و توانبخشی چه اقداماتی را بعد از جراحی اسکولیوز انجام می‌دهد

متخصص فیزیوتراپی وضعیت بیمار را بعد از جراحی ارزیابی می‌کند، روش شروع حرکت را به او نشان می‌دهد و بیمار را در زمان بستری بودن راهنمایی می‌کند تا دوران بهبود جسمی خود را به خوبی طی کند.

متخصص فیزیوتراپی و توانبخشی اقدامات زیر را انجام می‌دهد:

• روش بالا و پایین رفتن از تخت را به بیمار آموزش می‌دهد.
• تمرین‌هایی را به بیمار آموزش می‌دهد تا او به تدریج و با ملایمت عضلات مرکزی را فعال و تقویت کند و از خشک و سفت شدن عضلات بعد از جراحی جلوگیری کند.
• به بیمار کمک می‌کند تا راه رفتن با وسایل کمکی و عصا و بدون این وسایل را تمرین کند.
• در صورت لزوم به بیمار آموزش می‌دهد که چگونه از پله‌ها بالا و پایین برود.

متخصص فیزیوتراپی روز بعد از عمل جراحی یا همان روز، در بخش به بالین بیمار می‌آید.

روش بالا و پایین رفتن از تخت بعد از جراحی ستون فقرات

متخصص فیزیوتراپی بعد از جراحی ستون فقرات به بیمار آموزش می‌دهد که چطور به روش درست از تخت پایین بیاید. پزشکان به منظور جلوگیری از خم شدن و پیچ خوردن ستون فقرات به بیماران توصیه می‌کنند که ابتدا به پهلو بغلتند، سپس روی لبۀ تخت بنشینند و در نهایت بایستند. برای نشستن لازم است که بیمار ابتدا پاهایش را از کنار تخت پایین بیاورد و سپس خودش را به کمک بازوها بالا بکشد و بنشیند. برای بالا رفتن از تخت نیز لازم است که بیمار ابتدا روی لبۀ تخت بنشیند، سپس خودش را از پهلو پایین ببرد، در نهایت پاها را به صورت خمیده بالا بیاورد و به پشت بچرخد.

ضرورت ورزش و فیزیوتراپی بعد از جراحی

دنبال کردن برنامه‌های تمرینی فیزیوتراپی بعد از جراحی اصلاحی ستون فقرات بسیار مهم است، چرا که ورزش از مزایای زیر برخوردار است:

• ورزش به بازیابی حرکت عادی ستون فقرات کمک می‌کند.
• ورزش عضلات کمر و مرکزی را فعال و تقویت می‌کند.
• ورزش خشکی بعد از عمل را کاهش می‌دهد.

چه زمانی ورزش را آغاز کنم؟

مهم‌ترین سوالی که باید در خصوص ورزش و فیزیوتراپی بعد از جراحی ستون فقرات از پزشکتان بپرسید، این است که ورزش را چه مدت بعد از عمل باید شروع کنید. ورزش کردن را به هیچ وجه نباید با بلند کردن وزنه‌های سنگین، خم شدن و چرخیدن شروع کنید؛ به طور کلی بهترین کار این است که هیچ گونه ورزش سنگینی را در ابتدا انجام ندهید. اما ورزش‌های کم برخوردی مانند پیاده‌روی و شنا برای ارتقاء سلامتی و فرایند مستمر فیوژن مفید هستند.

قبل از شروع مجدد عادت‌های تمرینی و ورزشی معمول لازم است که اجازه دهید تا ابتدا زخم روی پوست التیام پیدا کند و استخوان‌ها دوباره به هم جوش بخورد؛ این فرایند شش تا نه ماه طول می‌کشد. جراح زمان بهبودی را اعلام می‌کند و می‌گوید که چه زمانی می‌توانید تمرین‌ها و فعالیت‌های سنگین‌تر را به راحتی و بدون مشکل انجام دهید.

تمرین‌ها و ورزش‌های مناسب بعد از جراحی اسکولیوز 

طبق یک قاعدۀ کلی بهترین کار این است که بعد از جراحی اصلاحی اسکولیوز از انجام دادن هر تمرینی که فشار بسیار زیادی را به ستون فقرات وارد می‌کند، خودداری کنید.

حرکاتی مانند دراز نشست و اسکات که خم شدن گردن یا ستون فقرات را ایجاب می‌کند، به دیسک‌های بالا و پایین محل به هم جوش دادن مهره‌ها فشار می‌آورد. بنابراین حتی‌الامکان باید از انجام دادن این حرکات خودداری کنید و آنها را با تمرین‌های کششی ملایم‌تری جایگزین کنید.

بعد از جراحی اسکولیوز توصیه می‌شود که به جای تمرین‌های سنگین، تمرین‌های کم برخورد سبک‌تر را در تعداد دفعات بیشتر انجام دهید. ورزش‌های زیر برای بعد از جراحی اسکولیوز مناسب است:

• شنا
• یوگای سبک
• دوچرخه‌سواری
• کار با دستگاه اسکی فضایی

به این ترتیب می‌توانید بدون ترس از آسیب دیدن مهره‌ها، دیسک‌ها یا نخاع، همچنان سبک زندگی فعالی داشته باشید.

ورزش های مناسب

تمرین‌های زیر را می‌توانید یک روز بعد از جراحی شروع کنید. متخصص فیزیوتراپی روش انجام این تمرین‌ها را آموزش می‌دهد. این تمرین‌ها را باید سه یا چهار بار در طول روز انجام دهید.

برنامۀ ورزشی مناسب بعد از جراحی اسکولیوز به شرح زیر است:

• به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را در امتداد مفصل‌های ران روی زمین بگذارید. عضلات شکم را شل کنید. عمل دم و بازدم را به آرامی انجام دهید و ناف را به آهستگی رو به بالا و پایین ببرید. باید انقباض ملایمی را در عضلات شکم احساس کنید. کمر یا لگن را حرکت ندهید. 5 ثانیه در این حالت بمانید. حرکت را 10 بار تکرار کنید.
• به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را در امتداد مفصل‌های ران قرار دهید. لگن را با منقبض کردن عضلات شکم به عقب ببرید. 5 ثانیه در این حالت بمانید. حرکت را 10 بار تکرار کنید.
• به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و بازوها را به پهلو بچسبانید. کمر را با احتیاط روی تخت بالا و پایین ببرید تا به این ترتیب لگن رو به جلو و عقب خم شود. 5 ثانیه در این حالت بمانید. حرکت را 10 بار تکرار کنید.
• به پشت دراز بکشید، زانوها را خم کنید و کف پاها را روی زمین بگذارید. لگن و پایین کمر را به آهستگی از روی زمین بلند کنید. 5 ثانیه در این موقعیت بمانید، سپس به آرامی به موقعیت اول برگردید. حرکت را 10 بار تکرار کنید.
• به پهلو دراز بکشید، زانوها و مفصل‌های ران را خم کنید و کمر را در موقعیت خنثی نگه دارید. همان‌طور که پاشنه‌ها را به هم چسبانده‌اید، مفصل ران را به آرامی رو به بیرون بچرخانید تا زانوی رویی بالا برود، به هیچ وجه کمر یا لگن را نچرخانید. 5 ثانیه در این وضعیت بمانید. حرکت را 10 بار تکرار کنید.

درد بعد از جراحی اسکولیوز 

بیماران معمولاً بعد از جراحی اسکولیوز دچار درد متوسطی می‌شوند. بسیار مهم است که بیماران مسکن‌های تجویز شده توسط جراح معالجشان را طبق دستور مصرف کنند تا بتوانند تمرین‌های فیزیوتراپی بعد از عمل را انجام دهند.

نبایدهای بعد از جراحی انحراف ستون فقرات

• به مدت شش هفته از خم کردن شدید ستون فقرات خودداری کنید. خم شدن مختصر بعد از گذشت دو هفته اشکالی ندارد.
• به مدت شش هفته از بلند کردن اشیاء سنگین خودداری کنید، بلند کردن وزنه‌های سبک بعد از دو هفته اشکالی ندارد.
• انجام فعالیت‌های شدید یا طولانی به مدت شش هفته ممنوع است.
• هر گونه فعالیت بدنی سنگین به مدت شش هفته ممنوع است.

چه زمانی می‌توانم فعالیت‌های معمولم را دوباره شروع کنم؟  

فعالیت‌های روزمره  

اگر احساس ناراحتی نمی‌کنید، می‌توانید روی مبل دسته‌دار سفت بنشینید. نشستن روی صندلی توالت اشکالی ندارد. اگر راحت هستید، می‌توانید راه بروید. اگر زخم جراحی پانسمان ضدآب دارد، می‌توانید دوش بگیرید. برای پوشیدن کفش و جوراب بهتر است، به جای این که رو به پایین خم شوید، پاشنۀ یک پا را به زانوی پای دیگر نزدیک کنید.

 کار

برای بعد از انجام جراحی اسکولیوز باید مرخصی بگیرید. زمانبندی بعد از عمل متغیر است و به نوع جراحی انجام شده و ماهیت شغلتان بستگی دارد. جراح زمان مناسب ازسرگیری کار را اعلام می‌کند. به طور کلی اگر شغل اداری دارید، بهتر است حداقل دو هفته مرخصی بگیرید. دو هفتۀ نخست بعد از جراحی را باید فقط به بهبودی خود اختصاص دهید، بنابراین کار کردن در این دو هفته ممنوع است. اگر کار بدنی سنگینی دارید، باید بالغ بر سه ماه مرخصی بگیرید.

 رانندگی

در دوران بستری در بیمارستان یا در معاینه‌ای که شش هفته بعد از جراحی انجام می‌شود، از پزشک معالجتان سوال کنید که چه زمانی می‌توانید دوباره رانندگی کنید. رانندگی عموماً دو تا شش هفته بعد از عمل شروع می‌شود. زمان رانندگی مجدد به روند بهبود بیمار بستگی دارد، درهر حال باید بتوانید در شرایط اضطراری در کمال ایمنی و با اطمینان ترمز کنید.