کیفوز (کایفوز) چیست و چگونه با فیزیوتراپی و ورزش درمان خواهد شد؟

کیفوز یا گوژپشتی به انحنای غیرطبیعی قسمت فوقانی ستون فقرات گفته می‌شود که باعث تغییر حالت بدن، قوز گردن، درد گردن و خستگی عضلات خواهد شد. در این حالت زاویه عادی ستون فقرات به دلایل مختلفی از جمله نقص‌های مادرزادی یا بیماری تغییر یافته، لذا شکل قوز یا گوژپشتی در بخش بالایی ستون فقرات ایجاد خواهد شد. البته که درجات خفیف کیفوز نیازی به درمان نخواهد داشت اما در حالت‌های شدیدتر پزشک پس از معاینه، حرکات اصلاحی و استفاده از بریس‌های مخصوص را به بیمار توصیه خواهد کرد. کیفوز اغلب در سنین کودکی و نوجوانی درمان می‌شود و به جز در موارد خیلی شدید نیاز به جراحی نخواهد داشت. برای جلوگیری از ابتلا به کیفوز حفظ حالت صحیح هنگام ورزش و فعالیت‌های روزمره و همچنین ورزش مداوم بسیار موثر خواهد بود.

کیفوز چیست؟

اگر از پشت به ستون فقرات عادی نگاه کنیم، صاف دیده خواهد شد، اما در ستون فقراتی که دچار کیفوز شده است، انحنایی به سمت بیرون در استخوان‌های کمر (مهره‌ها) در بالای کمر دیده می‌شود که باعث خواهد شد کمر گرد یا فرد گوژپشت به نظر برسد. ستون فقرات عادی را می‌توان در قسمت بالای کمر، 20 الی 45 درجه خم کرد. کیفوز نوعی بدشکلی (دفورمیتی) ستون فقرات است که انحنای 50 درجه یا بیشتر ستون فقرات را در تصاویر اشعه ایکس نشان خواهد داد.

انواع کیفوز

کیفوز (کایفوز) انواع مختلفی دارد. عامل کیفوز بسته به نوع کیفوزی که فرد دچار آن شده است، متفاوت خواهد بود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه نمود؟

واضح‌ترین علامت کیفوز، گردی شانه‌ها یا قوز بالای کمر است. همچنین ممکن است با احساس تنگی و کشیدگی در همسترینگ (عضلات پشت ران) همراه باشد.

اگر علائم زیر را دارید باید به پزشک مراجعه کنید:

• خشکی یا درد در قسمت کمر و کتف
• ضعف، بی‌حسی یا گزگز پاها
• خستگی مفرط
• تنگی نفس
• مشکل در تعادل
• بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع

تشخیص کیفوز

در زمان مراجعه به پزشک، او سؤالاتی درباره سابقه سلامت شما خواهد پرسید و شما را معاینه خواهد کرد. معاینه پزشک دو بخش دارد:

معاینه فیزیکی

برای معاینه فیزیکی کمرتان، پزشک شما را بررسی کرده و ستون فقرات را لمس خواهد کرد. هدف او در این بررسی، یافتن هرگونه ناهنجاری است. علاوه بر این، در قسمتی از معاینه که به عنوان پالپاسیون شناخته می‌شود، پزشک می‌تواند حساسیت عضلات ستون فقرات و عضلات همسترینگ را نیز بررسی کند. او عضلات را فشار می‌دهد تا ببیند آیا حساس هستند یا خیر.

برای بررسی کیفیت پهلو، در حالت صاف و خم شده، پزشک بهتر می‌تواند آن را مشاهده کند. ممکن است پزشک تست آدامز فوروارد (Adam’s forward test) را نیز انجام دهد. در این تست، شما باید قسمت کمرتان را خم کنید. پزشک قوس‌هایی که بیشتر نشانه کیفوز پوسچرال هستند یا خمیدگی زیاد را بررسی می‌کند. به منظور بررسی دامنه حرکت شما، پزشک ممکن است شما را به سمت جلو، عقب و طرفین خم کنید و کمرتان را بچرخانید. برخی افراد ممکن است با سختی این حرکات روبرو شوند، به‌ویژه کسانی که به کیفوز مبتلا هستند.

آزمایشات تصویری

پزشک برای تشخیص و بررسی وضعیت ستون فقرات شما، تصاویر رادیوگرافی (اشعه ایکس) در دو حالت ایستاده و درازکشیده از شما خواهد گرفت. این تصاویر با زاویه دیدی که از پشت و کنار ستون فقرات شما ایجاد می‌شود، به پزشک کمک می‌کند تا مشکلات مختلفی از جمله انحنای غیرطبیعی و شکل غیرمعمول مهره‌ها (معمولاً به شکل گوه دیده می‌شوند) را تشخیص دهد. همچنین، از این تصاویر اشعه ایکس برای اندازه‌گیری خمیدگی ستون فقرات استفاده خواهد شد. محدوده طبیعی خمیدگی کیفوز بین 20 تا 50 درجه است و خمیدگی بیش از 50 درجه نشانه هایپرکیفوز است.

اگر پزشک مشکوک به وجود آسیب عصبی باشد، ممکن است از آزمایش تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده کند. تصاویر این دستگاه بسیار دقیق و جزئی هستند و به پزشک امکان می‌دهد تمام ساختارهای ستون فقرات را مشاهده کند. این آزمایش به عنوان ابزاری تکمیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد تا اطلاعات بیشتری درباره وضعیت عصب‌ها و ساختارهای داخلی ستون فقرات به دست آید.

آیا کیفوز درمان می‌شود؟

کیفوز در سنین پایین‌تر به راحتی اصلاح و درمان می‌شود، زیرا بیمار هنوز در سن رشد قرار دارد و ستون فقرات او امکان رشد و تغییرات را دارند، اما در سنین بالاتر با پایان رشد استخوان‌ها، این تغییرات سخت‌تر و با سرعت کمتری رخ خواهد داد. البته برای اصلاح کیفوز در بزرگسالان نیز پزشک بسته به شدت گوژپشتی، استفاده از قوزبندهای طبی و فیزیوتراپی را پیشنهاد خواهد کرد اما اثربخشی این درمان‌ها محدود است و برای از بین بردن عوارض ناشی از کیفوز مناسب‌تر است. در موارد شدید کیفوز که باعث مشکلات و عوارض شدید شده باشد، جراحی ضروری خواهد بود.

در مواردی که مشکل دیگری مثل پوکی استخوان عامل کیفوز است، درمان طبق مشکل زمینه‌ای انجام خواهد شد. در موارد ابتلا به پوکی استخوان، توصیه می‌شود که سرعت روند پوکی استخوان با مصرف مکمل ویتامین D و کلسیم، درمان جایگزینی هورمون (HRT) و ورزش منظم کاهش داده شود.

دارو

داروهای کیفوز عبارتند از:

• مسکن‌ها: اگر داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه مانند: استامینوفن (تیلنول و …)، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB و …) یا ناپروکسن سدیم (الیو) مؤثر واقع نشدند، می‌توان مسکن‌های قوی‌تری با تجویز پزشک تهیه کرد.
• داروهای پوکی استخوان: داروهای تقویت‌ کننده استخوان‌ها می‌توانند از شکستگی ستون فقرات که باعث تشدید کیفوز خواهند شد جلوگیری کنند.
• تزریق اپیدورال: تزریق آمپول در نزدیکی برخی از عصب‌ها یا داخل فضای اپیدورال (فضای دور اعصاب موجود در کانال نخاعی) می‌تواند درد ناشی از فشار بر عصب‌های ستون فقرات را کاهش دهد.

استفاده از بریس

بریس‌های TLSO برای اصلاح مشکلات پوسچرال مربوط به کیفوز مورد استفاده قرار می‌گیرند. بریس TLSO باعث می‌شود که فرد در حالت صاف و راست قرار گیرد؛ قرار گرفتن در این حالت باعث می‌شود که فرد یاد بگیرد پوسچر درست و مناسب چگونه باید باشد. این بریس باعث می‌شود که به فرد یادآوری شود کمرش را صاف نگه دارد و قوز نکند.

استفاده از بریس ستون فقرات باعث تسکین درد نیز می‌شود؛ با این حال، در افراد بزرگسال نمی‌تواند باعث شکل‌گیری و صاف شدن ستون فقرات شود. بعد از رسیدن به بلوغ اسکلتی، بریس به جای جلوگیری از بروز مشکل، فقط می‌تواند درد را تسکین دهد. اگر طول پاهایتان با هم فرق دارد (یا کیفوز باعث شده کمی بلنگید) کفی‌های کفش مخصوص، به نام ارتوتیک، یا یک کفی افزایش قد ساده می‌تواند کمر درد شما را کاهش دهد.

در کلینیک توانبخشی امید ما به کمک فناوری اسکن سه بعدی، بریس‌هایی مطابق با حالت ستون فقرات بیمار طراحی می‌کنیم. این بریس‌ها با بهترین متریال و مواد روز دنیا ساخته شده و به طور اختصاصی برای هر بیمار قابل استفاده هستند. با بهبود شرایط و یا رشد فرد، بریس‌های جدید ساخته خواهند شد تا در فرایند رشد به بیمار کمک کند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی درمانی مهم و مؤثر برای کیفوز است. این درمان برای کیفوز پوسچرال خیلی مؤثر است، چون فیزیوتراپیست می‌تواند به شما کمک کند تا پوسچرتان را اصلاح کنید و همچنین عضلات ستون فقرات خود را تقویت کنید. با این حال، فیزیوتراپی در مواردی که کیفوز عامل ساختاری دارد، مانند: کیفوز شوئرمن و کیفوز ناشی از شکستگی ستون فقرات توصیه می‌شود.

فیزیوتراپی در موارد زیر به شما کمک خواهد کرد:

• یادگیری مکانیک بدن برای حفظ پوسچر صاف و راست که با تأثیرات کیفوز مقابله خواهد کرد.
• انجام ورزش‌های منظم و غیر آسیب‌زا مانند شنا
• فعال و پویا ماندن
• انجام حرکات کششی روزانه

جراحی

در موارد زیر جراحی انجام خواهد شد:

• فرد درد شدیدی دارد که با فیزیوتراپی، بریس یا داروهای مسکن برطرف نمی‌شود.
• کیفوز در حال پیشرفت است.
• کیفوز باعث دفورمیتی جسمی شده که برای فرد غیر قابل تحمل است.
• کیفوز مادرزادی است.
• فرد در معرض خطر فشار نورولوژیک ناشی از کیفوز است یا این مشکل را دارد.

ممکن است جراح ستون فقرات توصیه کند که جراحی روی قسمت پشتی ستون فقرات، قسمت جلویی ستون فقرات یا هر دو قسمت انجام شود. هدف از این جراحی ابتدا صاف کردن ستون فقرات و سپس جوش زدن (فیوژن) مهره‌ها به هم به‌ گونه‌ای که یک استخوان واحد شوند است.

تقریباً در تمام جراحی‌هایی که برای این مشکل انجام می‌شوند، از پیچ فلزی، پلاک یا میله استفاده می‌شود تا ستون فقرات صاف شود و در مدتی که مهره‌ها به هم جوش می‌خورند، در سر جایشان ثابت بمانند. پیچ‌ها داخل مهره‌های کمر قرار می‌گیرند، سپس میله یا پلاک به این پیچ‌ها وصل می‌شود تا همه مهره‌ها در جای خود قرار بگیرند. بعد از تکمیل جراحی، این ساختار به‌ عنوان نوعی بریس داخلی عمل کرده و مهره‌ها را حین جوش‌ خوردن در جای مناسب خود نگه می‌دارد.

حرکات اصلاحی برای درمان کیفوز

تمارین اصلاح پوسچر و تقویت عضلات برای افرادی که دچار کیفوز پوسچرال هستند، خیلی مناسب است. این ورزش‌ها علاوه بر اصلاح کیفوز، برای حفظ انعطاف و قدرت عمومی نیز توصیه می‌شوند؛ مخصوصاً برای مشکلاتی مانند بیماری شوئرمن.

حتماً باید عضلات ستون فقرات گردنی و توراسیک (گردن و بالای کمر) را تقویت کنید و بکشید. همچنین باید مرکز بدن (میان‌تنه)، گلوتئال یا عضلات سرینی (عضلات باسن) و همسترینگ که عضلات مهم و مؤثر در کیفوز هستند را نیز تقویت کنید.

علت ابتلا به کیفوز

استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) شبیه به سیلندرهایی هستند که روی هم قرار گرفته‌اند. زمانی‌ که مهره‌های کمر حالت گوه‌ شکل پیدا می‌کنند، فرد دچار کیفوز می‌شود.

شکل مهره‌های کمر می‌تواند به دلایل زیر تغییر کند:

• شکستگی: شکستگی مهره کمر می‌تواند باعث خمیدگی ستون فقرات شود. شکستگی‌های فشاری، که در استخوان‌های ضعیف رخ می‌دهد، رایج‌ترین نوع هستند. شکستگی‌های فشاری جزئی، معمولاً باعث بروز علائم و نشانه مشهودی نمی‌شوند.
• پوکی استخوان. استخوان‌های ضعیف می‌تواند باعث خمیدگی ستون فقرات شود، مخصوصاً اگر مهره‌های ضعیف‌ شده دچار شکستگی فشاری شوند. پوکی استخوان در زنان مسن و افرادی که مدت طولانی کورتیکواستروئید مصرف کرده‌اند، شایع است.
• دژنراسیون دیسک: دیسک‌های نرم و گرد مانند پدهایی در بین مهره‌ها عمل می‌کنند. با افزایش سن این دیسک‌ها صاف و مسطح می‌شوند که باعث بدتر شدن کیفوز خواهد شد.
• بیماری شوئرمن: این بیماری که کیفوز شوئرمن نیز نامیده می‌شود، معمولاً در دوران جهش رشد که قبل از بلوغ است، رخ خواهد داد.
• مشکلات دیگر: استخوان‌های ستون فقراتی که قبل از تولد به‌خوبی رشد نکرده‌اند می‌توانند باعث ایجاد کیفوز شوند. کیفوز در کودکان می‌تواند ناشی از برخی بیماری‌ها، مانند سندرم اهلرز-دنلوس (EDS) باشد.

پیشگیری از ابتلا به کیفوز

با مراقبت از کمر مخصوصاً توجه به پوسچر، می‌توان از ابتلا به کیفوز پوسچرال پیشگیری کرد.

• حفظ پوسچر مناسب: قوز نکنید، صاف بنشینید و تکیه دهید.
• اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین: توجه داشته باشید که اجسام سنگین را بلند نکنید. در زمان حمل اجسام سنگین، آن‌ها را به‌گونه‌ای حمل کنید که فشاری به کمرتان وارد نشود.
• ورزش: ورزش منظم باعث تقویت عضلات کمر و شکم شما خواهد شد.
• قرار ندادن اشیاء سنگین روی کمر: از چمدان‌های چرخ‌دار به جای کوله‌پشتی استفاده کنید، مخصوصاً برای مدرسه.
• تحت کنترل نگه داشتن پوکی استخوان: از پزشکتان درباره روش‌های کنترلی (رژیم غذایی، سبک زندگی، ورزش، دارو) سؤال کنید.

عوارض عدم درمان کیفوز

عوارض کیفوز معمولاً تنها در موارد بسیار شدید رخ می‌دهند؛ این عوارض عبارتند از:

• درد مداوم
• مشکلات تنفسی ناشی از فشار ستون فقرات بر ریه‌ها و دستگاه تنفسی
• ضعف عضلانی و محدودیت جسمانی
• کیفوز شدید می‌تواند دستگاه گوارش را تحت فشار قرار دهد و باعث بروز مشکلاتی مانند رفلاکس اسید معده و مشکل در بلع شود.

معمولاً وقتی عصب‌های ستون فقرات تحت فشار یا گیر افتاده باشند، افراد مبتلا به کیفوز دچار مشکلاتی خواهند شد. این امر می‌تواند در سیگنال‌های عصبی اختلال ایجاد کرده و باعث بروز علائم زیر شود:

• بی‌حسی و ضعف پاها و بازوها
• مشکل در تعادل
• از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع

این علائم خطرناک نیازمند مراجعه فوری به پزشک بوده و ممکن است برای درمان آن‌ها جراحی پیشنهاد شود.

نتیجه‌گیری

اگر کیفوز زود تشخیص داده شود، بسیاری از افراد بدون جراحی درمان می‌شوند و به زندگی فعال و سالم خود ادامه می‌دهند. با این حال، پیشرفت خمیدگی کمر می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در بزرگسالی شود. افرادی که دچار کیفوز هستند باید مرتباً تحت نظارت باشند تا پیشرفت خمیدگی، خواه با جراحی درمان شده باشد یا نه، بررسی شود.

سؤالات متداول

آیا کیفوز دردناک است؟

کیفوز می‌تواند باعث بروز درد و ناراحتی شود، مخصوصاً در موارد شدید یا در مواردی که کارکرد اعصاب یا نخاع را تحت تأثیر قرار دهد.

چه زمانی برای درمان کیفوز از جراحی استفاده می‌شود؟

از جراحی در موارد شدید استفاده خواهد شد؛ مخصوصاً در مواردی که درد، مشکلات نورولوژیکی یا دفورمیتی شدید هستند و درمان‌های محافظه‌کارانه برای آن‌ها مؤثر نبوده است.

آیا می‌توان با ورزش کیفوز را درمان کرد؟

ورزش به بهبود وضعیت بدن (پوسچر)، تقویت عضلات و رفع ناراحتی کمک می‌کند، اما نمی‌تواند باعث درمان تغییرات ساختاری شدید شود.

آیا کیفوز فقط در افراد بزرگسال رخ می‌دهد؟

خیر. کیفوز می‌تواند در هر سنی، از جمله نوجوانی (کیفوز شوئرمن) و بدو تولد (در افرادی که ناهنجاری‌های مادرزادی دارند) رخ دهد.

تفاوت کیفوز و اسکولیوز چیست؟

در کیفوز خمیدگی به سمت جلو است، اما در اسکولیوز خمیدگی ستون فقرات به طرفین است.

آیا کیفوز باعث بروز مشکلات دیگر خواهد شد؟

کیفوز شدید می‌تواند باعث بروز مشکلات تنفسی، مشکلات نورولوژیکی و کاهش کیفیت زندگی شود.

آیا ممکن است بارداری باعث کیفوز شود؟

بارداری می‌تواند باعث تغییرات موقت بدن و عدم تعادل عضلات شود، اما عامل مستقیم ابتلا به کیفوز نیست.

آیا ممکن است کیفوز بهبود پیدا کند؟

نوجوانان مبتلا به کیفوز پوسچرال یا شوئرمن، با رسیدن به بزرگسالی ممکن است تثبیت شدن کیفوز یا بهبود آن را تجربه کنند.

آیا کیفوز ارثی است؟

برخی از انواع کیفوز، مخصوصاً کیفوز مادرزادی و شوئرمن ممکن است ژنتیکی باشند.

آیا یوگا برای کیفوز مؤثر است؟

یوگا می‌تواند انعطاف‌پذیری را افزایش داده و پوسچر را بهبود بخشد و  این موارد باعث می‌شوند یوگا ورزش مناسبی برای کیفوز باشد.

آیا کیفوز باعث مشکلات تنفسی می‌شود؟

کیفوز شدید می‌تواند به سینه فشار وارد کند و باعث تنگی نفس شود.

چه مدت باید برای کیفوز از بریس استفاده کنم؟

بسته به شدت و نوع کیفوز، طول مدت استفاده از بریس متفاوت خواهد بود و معمولاً چند ماه تا چند سال است.

آیا ماساژ درمانی برای کیفوز مؤثر است؟

ماساژ درمانی می‌تواند باعث بهبود گرفتگی عضلات و ناراحتی ناشی از کیفوز شود، اما مشکلات ساختاری زمینه‌ای را درمان نخواهد کرد.

آیا کیفوز می‌تواند منجر به فلج شود؟

در موارد شدیدی که نخاع تحت تأثیر این مشکل قرار گیرد، خطر مشکلات نورولوژیکی یا فلج وجود دارد؛ اما احتمال آن تقریباً ناچیز است.

آیا کیفوز به مرور زمان بدتر می‌شود؟

پیشرفت کیفوز متفاوت است. مداخله به‌موقع و کنترل درست این مشکل، می‌توان پیشرفت آن را کندتر کند.

آیا جراحی تنها راه درمان کیفوز شدید است؟

زمانی‌که درمان‌های محافظه‌کارانه مؤثر واقع نشوند یا درد شدید، دفورمیتی یا مشکلات نورولوژیکی وجود داشته باشد، از جراحی استفاده می‌شود.

آیا فیزیوتراپی می‌تواند کیفوز را اصلاح کند؟

فیزیوتراپی می‌تواند باعث بهبود قدرت عضلات، انعطاف‌پذیری و پوسچر شود که به کنترل کیفوز و ناراحتی ناشی از آن کمک خواهد کرد. با این حال نمی‌تواند ناهنجاری‌های ساختاری را کاملاً درمان کند.