تشخیص اسکولیوز با استفاده از اسکن سه بعدی در مرکز جامع توانبخشی امید

اکثر موارد اسکولیوز (کژپشتی، کجی یا انحراف جانبی ستون فقرات) در بازه سنی 9 تا 13 سالگی (نوجوانان) شروع می‌شود. البته بزرگسالان نیز در پی‌آمد سوانح یا ساییدگی دیسک‌های ستون فقرات به این بدشکلی مبتلا می‌شوند. اسکولیوز چنانچه به موقع تشخیص داده نشود، باعث بروز مشکلات متعدد می‌شود. بنابراین متخصصان مرکز جامع توانبخشی امید با توجه به اهمیت تشخیص این بیماری توصیه می‌کنند تا غربالگری اسکولیوز و دیگر ناهنجاری‌های وضعیتی دست‌کم سالی یک بار انجام شود.

چنانچه متخصص با توجه به بررسی‌های انجام شده به این نتیجه برسد که احتمال ابتلا به اسکولیوز وجود دارد، در مرحله بعد آزمایش‌های تشخیصی زیر را انجام می‌دهد:

• تست خم شدن به جلو آدامز
• تست پرش
• تست m-CTSIB
• تست فشار روی مننژ نخاعی

اسکن سه بعدی

اسکن سه بعدی کمر و ستون فقرات تشخیص زودهنگام بدشکلی‌های ستون فقرات را ممکن ساخته است. این روش آسان و در عین حال دقیق در تعیین ابتلا به اسکولیوز و شدت آن به متخصصان کمک می‌کند. اسکنر سه بعدی که با هدف ثبت شکل اشیاء، به ویژه بدن انسان، با دقت و وضوح بالا طراحی شده است، فرایند تشخیص و درمان ناهنجاری‌های ستون فقرات را متحول ساخته است.

اسکنر سه بعدی دقیقاً مانند دوربین معمولی کار می‌کند، فقط به جای آن که تصویری دو بعدی به دست دهد، مدلی سه بعدی با سرعت 15 فریم بر ثانیه عرضه می‌کند. با این توصیف فرایند اسکن بسیار آسان است: کافی است اسکنر حول شیء مورد نظر حرکت کند و آن را از زوایای مختلف اسکن کند؛ روش انجام اسکن به این ترتیب است که بیمار روی صفحه‌ای گردان قرار می‌گیرد و همزمان با چرخش آهسته صفحه گردان اسکنر کار اسکن را انجام می‌دهد و تعداد مورد نظر عکس از قسمت‌های مختلف بدن بیمار بدست می‌دهد. این روش بسیار آسان و سریع بوده به‌طوری‌که نهایتا 30 ثانیه به طول می‌انجامد. همزمان با انجام عکس‌برداری متخصصان ما با استفاده از نرم افزارهای اختصاصی تصاویر بدست آمده را تجزیه و تحلیل  می کنند. بدین ترتیب که: در این بین نرم‌افزار متصل به اسکنر تمام تصاویر اسکن شده را در قالب یک مدل کامل با یکدیگر ترکیب می‌کند. ما در مرکز جامع توانبخشی امید از نرم افزار سه بعدی طراحی شده برای تشخیص و درمان اسکولیوز استفاده می‌کنیم.

تنها چیزی که لازم داریم یک دوربین دیجیتال و کشیدن چند خط روی بدن بیمار است، بقیه عمل تشخیص ظرف چند دقیقه انجام می‌شود. اسکن سه بعدی ستون فقرات علاوه بر آن که تشخیص اسکولیوز را آسان و دقیق ساخته است، این امکان را در اختیار متخصصان قرار داده تا بر روند درمان نیز نظارت موثری داشته باشند و ببینند که آیا بهبودی در وضعیت بیمار حاصل شده است یا خیر.

تست رو به جلو خم شدن آدامز

تست رو به جلو خم شدن آدامز، علی‌رغم شواهد متعدد بیانگر نواقص آن، از زمان ابداع آن در سال 1865 به استاندارد طلایی غربالگری اسکولیوز تبدیل شده است. اکثر متخصصان پیشنهاد می‌دهند تا از اسکولیومتر، وسیله ساده اندازه‌گیری کننده چرخش بالاتنه، برای افزایش دقت غربالگری اسکولیوز استفاده شود. بااین حال حتی اگر اسکولیومتر نیز به کار برده شود، با تست آدامز تنها می‌توان عارضه از پیش شکل گرفته را تشخیص داد و این آزمون در تعیین احتمال بروز بدشکلی در آینده یا بررسی تشدید عارضه کاربردی ندارد.

غربالگری مشکلات مربوط به تعادل و عکس‌العمل محیطی

توانایی بدن در هماهنگ‌سازی اعضاء و جهت‌یابی و تشخیص موقعیت و وضعیت خود بدون استفاده از چشم را اطلاعات حس عمقی (پروپریوسپتیو) گویند. برای مثال اگر چشمانتان را ببندید، باز هم می‌دانید دست‌هایتان کجا قرار دارد؛ و سیستم عکس‌العمل محیطی در تعیین این موضوع به شما کمک می‌کند. ارتباط بین بدن و مغز در برخی از بیماران مبتلا به اسکولیوز مختل می‌شود. آزمایش‌های ساده زیر جهت بررسی این ارتباط و مشکلات احتمالی مرتبط با حس عمقی انجام می‌شود:

تست پرش و راه رفتن

بیمار به یک اتاق آرام و ساکت منتقل می‌شود و از وی خواسته می‌شود تا کفش و جوراب‌اش را دربیاورد و چشم‌هایش را ببندد و سپس یا رو به بالا و پایین بپرد یا با دست‌های دراز شده رو به جلو 30 تا 60 ثانیه راه برود.

بیمار در صورت وجود مشکل مرتبط با عکس‌العمل محیطی ناخودآگاه می‌چرخد و از موقعیت اولیه دور می‌شود. هر چه میزان انحراف بیشتر باشد، حس عمقی آسیب بیشتری دیده است و احتمال ابتلا به اسکولیوز نیز به همان نسبت بیشتر است.

ایستادن روی یک پا (تست لک لک)

از بیمار خواسته می‌شود تا دست به سینه به مدت 30 ثانیه روی یک پا بایستد. چنانچه بیمار نتواند تعادل خود را حفظ کند، نتیجه آزمون مثبت است.

در مرحله اول و بررسی توانایی بیمار در حفظ تعادل با وجود نشانه‌های بصری این حرکت با چشم باز انجام می‌شود. پژوهش‌ها بیانگر این نکته است که بیماران مبتلا به اسکولیوز بیش از دیگران به نشانه‌های بصری متکی هستند، بنابراین این آزمون غالباً حتی بر روی مبتلایان نیز نتایجی طبیعی و نرمال به دست می‌دهد.

اما زمانی که تست لک لک با چشم بسته انجام شود، ناهنجاری‌های عکس‌العمل محیطی پدیدار می‌شود. اکثر بیماران مبتلا به انحراف ستون فقرات یا افراد مستعد این بیماری نمی‌توانند تعادل خود را با چشم بسته حفظ کنند. توانایی در حفظ تعادل بر روی پای راست و چپ بررسی می‌شود؛ غالباً حفظ تعادل در یک سمت دشوارتر است.

تست m-CTSIB

اعتبار و صحت تست m-CTSIB از نظر بالینی اثبات شده است. برای انجام این آزمون به سطح ناپایداری مانند دیسک هوا یا کفپوش فومی نیاز داریم. بیمار ابتدا با چشم باز روی سطح ثابت و محکم می‌ایستد، سپس چشم‌ها را می‌بندد تا وجود نشانه‌های ناتوانی در حفظ تعادل و به این سو و آن سو تاب خوردن بررسی شود. در مرحله بعد این آزمون بر روی سطح ناپایدار تکرار می‌شود.

چنانچه مشکلی در تعادل و عکس‌العمل محیطی وجود نداشته باشد، فرد می‌تواند تعادل خود را با چشمان بسته به مدت 30 ثانیه روی سطح ناپایدار حفظ کند.

تست غربالگری فشار روی نخاع

آزمون‌های متعددی برای اندازه‌گیری کشش نخاع انجام می‌شود. در ادامه پرکاربردترین آنها را توضیح می‌دهیم.

تست فشار روی مننژ نخاعی

این آزمون بر روی بیمار با پای برهنه انجام می‌شود. از بیمار خواسته می‌شود تا با زانوهای قفل شده و بازوهای آویخته در کنار بدن از کمر رو به جلو خم شود. سپس پزشک استخوان دنبالچه را با یک دست پایدار می‌کند و دست دیگر را پشت سر بیمار قرار می‌دهد تا گردن خم شود. بیمارانی که فشار روی نخاع‌شان وجود دارد، ناراحتی شدیدی را در این وضعیت تحمل می‌کنند. بروز درد موضعی تیز در امتداد نخاع بیانگر ضایعه نخاعی است که حتماً باید به دقت بررسی شود.

خم کردن مهره‌های گردنی

این آزمون بر یافته‌های پژوهشی مبتنی است که بیان می‌دارد بسیاری از بیماران مبتلا به اسکولیوز به سختی می‌توانند چانه را به قفسه سینه نزدیک کنند. پزشک برای انجام آزمون صرفاً از بیمار می‌خواهد تا چانه را به قفسه سینه نزدیک کند. اگر بیمار قادر به انجام این حرکت نباشد، فاصله  بین چانه و قفسه سینه اندازه‌گیری می‌شود و از این عدد برای تعیین شدت فشار روی نخاع استفاده می‌شود.

آزمون واکنش‌های سطحی شکم (SAR)

بیمار برای انجام این آزمون به پشت دراز می‌کشد و لباسش را بالا می‌زند تا شکم مشخص باشد. سپس پزشک شیئی مانند نوک کند مداد را روی هر یک از عضله‌های چهارسر شکم می‌کشد. ناف در شرایط طبیعی خود به خود به آرامی واکنش نشان می‌دهد و جمع می‌شود. اما در صورت وجود مشکل هیچ واکنشی مشاهده نمی‌شود و احتمال تحت کشش بودن نخاع داده می‌شود.

آزمون تعدیل شده بالا بردن پای کاکس

تجارب بالینی بیانگر کارآمدی این آزمون در معاینه کودکان 6 تا 10 ساله‌ای است که در معرض خطر ابتلا به اسکولیوز قرار دارند. بیمار برای انجام آزمون کاکس به پشت دراز می‌کشد و بالش بزرگی زیر قوس گردن قرار داده می‌شود. سپس پزشک یک پا را به آهستگی بلند می‌کند تا قفل شدن ناگهانی و وضعیت لگن را بررسی کند. اگر پا ناگهان قفل کند و سمت دیگر لگن از روی میز بلند شود، این حرکت نشانه وجود فشار روی عصب تلقی می‌شود. اگر این اتفاق سریع و در زاویه کمتر از 50 درجه خمیدگی مفصل ران رخ دهد، بیانگر شدید بودن فشار روی نخاع خواهد بود.