سندروم تونل کارپال (آسیب عصب دست): علت و درمان بدون جراحی

اگر از ناحیه دست و بخصوص مچ‌دست احساس درد، ضعف یا بی‌حسی می‌کنید شاید علت آن سندورم تونل کارپال باشد. این عارضه زمانی بروز می‌کند که عصب میانی مچ‌ که مسئول برقراری حس در انگشتان دست است (به غیر از انگشت کوچک) بدلیل کشیدگی بیش‌ازاندازه یا طولانی مدت عصب مربوطه دچار آسیب می‌گردد. لازم به ذکر است این عصب از میان تونل کارپال مچ و کف‌دست عبور می‌کند.

احساس درد و گزگزی که به علت سندروم تونل کارپال رخ می‌دهد، ممکن است تأثیر منفی بر زندگی روزمره و حتی انجام فعالیت‌های ساده فرد مبتلا داشته باشد. علائم این سندروم معمولاً شامل احساس درد و گزگز در انگشتان شصت و اشاره است و گاهی نیز انگشتان میانی یا حلقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. احساس ناراحتی مشابه ضربان‌های الکتریکی دارد و درد را در کل دست و حتی بازوی بیمار تحت تأثیر قرار می‌دهد.

سندروم تونل کارپال، که به طور رایج به عنوان تونل کارپال شناخته می‌شود، می‌تواند مشکلاتی مانند ناتوانی در چنگ زدن و نگه داشتن اشیاء را برای فرد مبتلا به وجود آورد. گاهی اوقات، علائم و نشانه‌های این عارضه توسط فرد بیشتر در هنگام انجام برخی فعالیت‌های خاص یا در هوای سرد تشخیص داده می‌شود.

علت بروز سندروم تونل کارپال چیست؟ 

سندروم تونل کارپال مسبب بروز التهاب است و به‌صورت ورم در ناحیه مچ بیمار ظاهر می‌شود. در موارد بسیاری علت دقیق سندروم ناشناخته است. بااینحال، بیشتر پزشکان بر این باورند تعدادی عوامل مانند بیماری‌های زمینه‌ای و حرکات تکراری مچ و دست نقش زیادی در پیشرفت این عارضه دارند:

بیماری‌های زمینه‌ای 

برخی عارضه‌های پیش زمینه‌ای می‌توانند گردش خون مطلوب در ناحیه مچ را دچار مشکل کنند و منجر به بروز التهاب و ورم گردند. علاوه براین، احتمال دارد برخی بیماری‌های آسیب‌رسان خطر اختلال در عملکرد عصب میانی را افزایش دهند و موجبات عارضه سندروم تونل کارپال را فراهم سازند.

برخی بیماری‌ها و عارضه‌های تاثیرگذار در بروز سندروم تونل کارپال عبارتند از:

• اختلالات سیستم ایمنی
• تغییرات هورمونی ناشی‌از دوران بارداری
• یائسگی
• مشکلات تیروئیدی
• دیابت
• چاقی
• دررفتگی یا شکستگی استخوان مچ

حرکات مکرر و وضعیت قرارگیری مچ 

آسیب‌دیدگی ناشی از حرکت متداوم مچ دست، و قراردادن دراز مدت دست در وضعیتی‌هایی خاص مانند خم کردن، محکم گرفتن اشیاء و کش آوردن بیش‌ازاندازه جملگی در بروز این عارضه نقش دارند. انجام این حرکات احتمال افزایش ورم و ایجاد حساسیت در دیواره اطراف تاندون‌های مچ دست را بیشتر می‌کند و عصب میانی را متحمل فشاری مضاعف می‌کند. این شرایط نهایتاً موجب تنگی یا تحت فشار قرارگرفتن تونل کارپال می‌گردد.

حرکات مکرر مچ عواقب زیر را به دنبال دارد:

• وضعیت نادرست مچ هر دو دست حین کار کردن با کیبورد و یا ماوس رایانه
• داشتن شغلی که فرد را ملزم به کش آوردن بیش‌ازاندازه و مکرر مچ دست می‌کند
• کارکردن با تجهیزات برقی و ارتعاش کننده مانند دریل سوراخ کاری یا چکش برقی

چه کسی در معرض ریسک ابتلا به این سندروم قرار دارد؟ 

افرادی که شغل آنها به گونه‌ای است که مجبورند مکرراً مچ دست را حرکت دهند بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به سندروم تونل کارپال قرار دارند. این مشاغل عبارتند از:

• کارهای ساختمانی
• مشاغل تولیداتی
• کارخانه مونتاژ
• آرایشگری
• نقاشی ساختمان
• برخی ورزش‌های خاص
• مشاغل اداری که فرد مجبور است از کیبورد یا ماووس به‌کرات استفاده کند

اگر سندروم تونل کارپال درمان نگردد ممکن است سطح کیفی زندگی فرد را به‌طور قابل‌توجهی پایین بیاورد و تاثیرات منفی به همراه داشته باشد. هروقت عصب میانی به شدت آسیب ببیند باعث بی‌حسی و ضعف مزمن عضلات دست و انگشتان می‌شود. بنابراین به محض مشاهده هر یک از علائم فوق حتماً به پزشک مراجعه کنید.

علائم

علائم سندروم تونل:

• کاهش حس لامسه. در ابتدای امر بیماران بلافاصله بعد از برخاستن از خواب کرختی و بی‌حسی را در انگشتان دست احساس خواهند کرد. به‌مرورزمان، مشکلات خارش و سوزش افزایش پیدا می‌کند و حس گزگزشدن، درد، سردی یا حرارت نیز به مشکلات قبلی اضافه خواهد شد. مشخصه اصلی سندروم تونل کارپال تغییرات همزمان و متناوب حس‌ها و علائم است. گاهی ممکن است قسمتی از کف دست دچار ناراحتی و درد شود اما نواحی دیگر کاملاً بی‌حس باشند.
• احساس دردی مثل سوزش یا تیر کشیدن از ناحیه انگشتان دست. ابتدا درد و ناراحتی از ناحیه عصب آسیب‌دیده و اصطلاحاً گیرافتاده بروز می‌کند؛ سپس تمام دست از شانه گرفته تا نوک انگشتان را به‌تدریج تحت تاثیر قرار می‌دهد. بعد از آن مشکل ورم نیز به مشکلات قبلی اضافه می‌شود. اصولاً مشکلات فوق‌الذکر برای راست-دست ها در دست راست و برای چپ-دست‌ها در دست چپ بیشتر بروز می کند. اما احتمال بروز علائم در هر دو دست نیز وجود دارد.
• ضعف عضلانی و اختلال عملکرد حرکتی. دست بیمار در اثر گیرافتادگی و التهاب درازمدت فیبرهای عصبی توان ماهیچه‌ای خود را از دست می‌دهد و دامنه حرکتی آن کاهش می‌یابد. حتی در دست گرفتن برخی اشیاء کوچک یا بستن دکمه‌ها برای فرد مشکل‌ساز خواهد شد. در این شرایط عملکرد حسی و حرکتی و بخصوص انجام فعالیت‌هایی که مستلزم محکم گرفتن یا نگهداشتن اشیاء در دست است دچار نقص خواهند شد. کاهش تدریجی ظرفیت و توان دست نهایتاً به آتروفی عضله و دگردیسی ماهیچه‌های آن منجر می‌گردد.
• آسیب‌دیدگی سیستم ایمنی عصبی. این نوع آسیب‌دیدگی به صورت رنگ‌پریدگی و بعضی‌مواقع خشکی پوست، ترک خوردن ناخن‌ها و سرد شدن دست ظاهر می‌شود.

معمولاً سندروم تونل کارپال شرایط فیزیکی و ذهنی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیمار دیگر توان کارکردن را از دست خواهد داد و سطح کیفی زندگی او پایین می‌آید. درد مزمن و احساس ناراحتی متداوم در طول شب تشدید می‌شود و این وضعیت در کیفیت خواب مطلوب و طبیعی اختلال ایجاد کرده و بی‌خوابی را به همراه دارد.

مشخصه بارز این بیماری این است که احساس درد و ناراحتی بیمار ممکن است خودبه‌خود و بدون دارودرمانی برطرف گردد. فقط کافیست دست‌ها را آزاد کنید، انگشتان را حرکت دهید، دست‌ها را تکان دهید، حرکات کششی انجام دهید، و از ماساژ و مالش دست‌ها غافل نشوید. این نوع درمان‌های دستی کمک شایانی به برقراری جریان خون در ناحیه آسیب‌دیده دست می‌کنند اما متاسفانه تسکین درد و مشکل موقت است و با این تکنیک نمی‌توان برای همیشه از شر چالش‌های عارضه خلاص شد.

تشخیص سندروم تونل کارپال 

تشخیص این عارضه آسان است؛ ازآنجاکه سندروم تونل کارپال علائم مشخص و آشکاری دارد فقط کافیست جلسه‌ای با بیمار برگزار گردد و چندین نوع تست و آزمایشات از سوی پزشک در دستور کار قرار گیرد. علائم و نشانه‌ها همان مواردی است که قبلاً به آنها اشاره شد، فقط انگشت کوچک را از لیست خارج کنید زیرا این عضو موقع تحت فشار قرار گرفتن عصب و رگ‌های تونل کارپال خیلی تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.

همچنین پزشک برخی تست‌ها و معاینات را در دستور کار قرار می‌دهد:

• تست تینل هافمن. هدف اصلی این نوع تست ضربه آهسته زدن به عصب میانی دست است. نتایج بدست آمده از آسیب‌شناسی سندروم تونل کارپال نشان می‌دهد بیمار بیشتر از ناحیه کف دست دچار بی‌حسی، خارش، سوزش یا گزگز خواهد شد.
• تست فالن. نتایج حاصل از این تست نشان می‌دهد اگر مفصل مچ بیمار تا حداکثر میزان ممکن خم شود بیمار از ناحیه کف‌دست دچار درد و بی‌حسی خواهد شد.
• بیماران معمولاً قادر نیستند دستان خود را بیش از 1 دقیقه بالای سر نگه دارند؛ بعد از 1 دقیقه علائم درد و گزگز دست و پا ظاهر خواهند شد.
• بیماران مبتلا به این سندروم قادر نیستند دو انگشت کوچک و شصت را به‌یکدیگر نزدیک کنند.

پزشک به منظور تشخیص میزان آسیب‌دیدگی و مشکلات مربوطه آزمایشات دیگری را در دستور کار قرار می‌دهد تا از صحت تشخیص عارضه اطمینان کامل حاصل کند:

• آزمایش نوار عصب و عضله جهت ارزیابی میزان رسانش پالس‌های عصب به‌عنوان بهترین معیار تشخیص سندروم تونل کارپال تشخیص داده شده است.
• آزمایش سونوگرافی نیز در تشخیص آسیب‌دیدگی و التهاب کمک‌کننده است.

تشخیص و درمان این سندروم توسط پزشک نورولوژیست، فیزیوتراپ و جراح دست انجام می‌گیرد.

شیوه درمان سندروم تونل کارپال 

کلیه راهکارهای درمانی با هدف برطرف کردن کامل علائم بیماری یا به حداقل رساندن مشکل گیرافتادگی عصب میانی تجویز می‌گردند. روش درمان به شدت سندروم تونل نیز بستگی دارد: درمان سنتی و جراحی از گزینه‌های احتمالی هستند. علاوه براین، از جمله وظایف پزشک می‌توان به تشخیص علت اصلی و اولیه بروز بیماری و محدود کردن حرکاتی که مسبب وخامت علائم هستند اشاره کرد.

دارودرمانی 

برخی داروهای تجویزی عبارتند از:

• تجویز داروهای غیراستروئیدی و التهاب‌زا جهت کاهش درد و التهاب
• داروهای کورتیکواستروئیدی خوراکی یا تزریقی جهت تسکین درد و افزایش دامنه حرکتی مفصل
• تجویز داروهای قلبی به منظور افزایش جریان‌خون در بافت آسیب‌دیده
• کاهش ورم و آماس با استفاده از داروهای ادرارآور
• ویتامین ب6 از ویژگی تسکین‌دهندگی علائم عارضه برخوردار است و در نتیجه‌بخش بودن رهکارهای درمانی تاثیرگذار است.

درمان سنتی 

معمولاً در این مواقع استفاده از کمربند ارتوپدی به بیماران توصیه می‌شود، چون از این طریق می‌توان مفصل مچ را در وضعیت صحیح و همتراز با عصب‌ها و رگ‌های خونی قرار داد. پیشنهاد می‌کنیم هنگام آسیب‌دیدگی‌های مچ در تمام طول روز و شب از این لوازم طبی پزشکی استفاده کنید. آمارها نشان می‌دهد استفاده از مچ‌بند و کمربند ارتوپدی در مراحل اولیه و آغازین بروز عارضه نتایج مثبتی را به همراه دارند. برای فرونشاندن ورم بهتر است از مصرف نمک و غذاهای شور و مایعات زیاد پرهیز کنید.

سایر درمان‌ها 

فیزیوتراپی، الکتروفورزیس، بهره‌گیری از امواج فرکانس بالا، مغناطیس درمانی و سایر تکنیک‌ها به تسریع درمان عارضه و کسب هر چه زودتر نتایج مثبت کمک می‌کنند. هرازگاهی ماساژدرمانی و فیزیوتراپی نیز به بیماران توصیه می‌گردد. درصورتیکه ترکیبی از تکنیک‌های فوق با دارودرمانی تلفیق گردد درصد بهبودی بیماران تا 59% افزایش خواهد یافت. به‌طورمیانگین مابقی بیماران جهت کسب درمان قطعی مجبورند بعد از 1 تا 2 سال به جراح متخصص دست مراجعه کنند.

ورزش‌های مختص سندروم تونل کارپال 

در مورد آن دسته از بیمارانی که علائم سندروم تونل کارپال به ­تازگی یا طی چند ماه اخیر در آنها ظاهر شده است انجام حرکات ورزشی که در ادامه مثال زده شده کمک شایانی می‌کند. بیماران موظفند ورزش‌های مربوطه را پیش از وخیم شدن علائم شروع کنند.

اما اگر هنوز علائم و نشانه‌های عارضه ظاهر نشده است ریسک قرار گرفتن در معرض اختلالات زیاد است. به‌عبارتی دیگر پیشگیری بهترین راه حل است. بنابراین به منظور پیشگیری از بروز علائم و وخیم شدن بیماری ورزش منظم را آغاز کنید.

حرکات انگشت دست 

حرکات تمرینی که برای درمان علائم سندروم فوق طراحی شده‌اند بیشتر روی اعمال نیروی کششی به بخشی از تاندون‌های فلکسور که از میان انگشتان دست عبور می‌کنند، متمرکز است.

• ابتدا انگشتان دست را بهم قفل کنید ( به جزء انگشت شصت).
• مچ دست را بپرخانید طوری که کف دست درست مقابل قفسه‌سینه قرار گیرد و کف‌دست در شعاع دید شما نباشد.
• آرنج هر دو دست را قفل و کاملاً صاف کنید و به‌مدت 5 ثانیه در همین حالت نگه دارید.
• دست‌ها را پایین آورده، تکان دهید و مجدداً تمرین را تکرار کنید.

اگر این تمرین را به‌درستی اجرا کنید کشش را در تمامی مفاصل انگشتان احساس خواهید کرد.

تمرین مچ دست 

مچ‌دست محل تلاقی تمامی تاندون‌های فلکسور (خم‌کننده) است که از فضای تونل کارپال عبور می‌کنند. از همین جهت نرمش دادن آنها بسیار حائز اهمیت است.

• یکی از دستان خود را کاملاً صاف مقابل بدن نگه دارید، انگار که می‌خواهید فرمان توقف بدهید.
• همزمان که آرنج‌ها بهم قفل و صاف هستند با دست مخالف تمامی انگشتان دست دیگر را به سمت عقب بکشید.
• انگشتان دست را به مدت 5 ثانیه در همین وضعیت نگه دارید و بعد رها کنید. انگشتان دست را تکان دهید و حالا تمرین را با دست دیگر اجرا کنید.
• 5 ثانیه نیز دست مخالف را تمرین دهید.

اگر این تمرین به‌طورصحیح اجرا گردد حتماً کشش لازم را اطراف مفصل مچ احساس خواهید کرد.

تمرین ساعد 

کشش ساعد از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا اکثر تاندون‌های فلکسور در داخل بخش تحتانی ساعد قرار دارند.

• تمرین را با چسباندن کف دست‌ها به‌یکدیگر همانند وضعیت دعا کردن آغاز کنید. (در واقع درمانگرها این تمرین را “کشش دعا” می‌خوانند). کف هر دو دست حتماً باید در تماس با یکدیگر و نزدیک به قفسه‌سینه قرار گیرند.
• همزمان که کف هر دو دست را به‌یکدیگر چسبانده‌اید به‌آهستگی آرنج‌ها را بالا بیاورید.
• دست‌ها را برای چند ثانیه در این وضعیت نگه دارید. سپس دست‌ها را پایین آورده و تکان دهید.
• یکبار دیگر این تمرین را تکرار کنید.

اگر این تمرین به‌درستی انجام شود کشش لازم را در تمام بخش تحتانی ساعد احساس خواهد شد.

تمرین شصت 

هیچ‌وقت از نرمش دادن انگشت شصت دست غافل نشوید. متاسفانه تمریناتی که به منظور درمان سندروم تونل کارپال تجویز می‌شوند خیلی بر انجام حرکات کششی انگشت شصت متمرکز نیستند. اما این عضو دست نیز از اهمیت برخوردار است زیرا انگشت شصت جزء آن دسته از انگشتان است که اغلب‌اوقات دردآور و خارش‌آور است.

• انگشت شصت را با دست مخالف بگیرید و مفصل آن را مثل پره‌های هلیکوپتر به چرخش درآورید.
• این تمرین را 5 تا 6 مرتبه انجام دهید و سپس جهت چرخش را تغییر دهید.
• در پایان انگشت شصت را با دست دیگر به سمت عقب هدایت کنید و 5 ثانیه نگه دارید.
• اکنون تمرین را روی شصت دست دیگر انجام دهید.

هر وقت تمرین به‌درستی انجام شود کمی از ناحیه شصت احساس درد و ناراحتی خواهید کرد. اما چیز غیر عادی نیست و با تکرارهای بیشتر مشکل سریع برطرف خواهد شد.

جراحی 

چنانچه درمان‌های سنتی کارساز نباشند و بیمار هم عارضه را جدی نگیرد احتمالاً گزینه جراحی پیشنهاد خواهد شد. این نوع عارضه‌ها فقط توسط جراحان دست و جراحانی که در زمینه مشکلات دست و پا یا همان جراحان ارتوپد تخصص دارند، انجام می‌شود. هدف اصلی جراحی آزادکردن عصب گیرفتاده مچ و خارج کردن آن از زیر فشار است. دو روش برای آزاد کردن تونل کارپال وجود دارد:

• جراحی باز که در آن جراح یک شکاف در مچ‌دست بیمار ایجاد می‌کند. جراح به محض آشکار کردن ناحیه ضایعه‌دیده اقدام به ایجاد شکاف در رباط می‌کند و بدین طریق سایز تونل کارپال را بیشتر می‌کند.
• آندوسکوپی. طول شکافی که از طریق این نوع جراحی ایجاد می‌شود کوچکتر است اما لازم است دو شکاف در دو ناحیه ایجاد گردد. شکاف دیگر برای وارد کردن دوربین میکرو به داخل بافت است تا با استفاده از آن بتوان شکافی هم در رباط ایجاد گرد.

هر دو جراحی تحت بیهوشی موضعی انجام می‌گیرند. بعضی‌مواقع به برش بافت اطراف عصب و تاندون‌ها نیاز است و با عوارضی همچون باقی ماندن جای‌زخم یا ریش‌ریش شدن محل جراحی همراه است. به‌طورمیانگین این جراحی 20 دقیقه به‌طول می‌انجامد.