درمان اسکولیوز و انحراف طرفی ستون فقرات بدون جراحی

تصور عمومی از بدشکلی اسکولیوز به عنوان یک انحنای جانبی در ستون فقرات است، اما در واقع این عارضه بسیار پیچیده‌تر است. اسکولیوز (کژپشتی، انحراف یا کجی جانبی ستون فقرات) بیشتر شبیه به یک مارپیچ است تا یک گودی یا انحناء ساده، و می‌توان آن را با عبارت “مارپیچ سه‌بعدی” ستون فقرات توصیف کرد. این عارضه تأثیری روی شکل دنده‌ها، شانه‌ها و مفصل‌های ران نیز دارد و باعث مشکلات جدی برای بیمار می‌شود، همراه با ناراحتی عمومی و تغییرات قابل توجه در ظاهر بدن او.

 عامل‌های خطر

اسکولیوز (انحراف طرفی ستون فقرات) شایع‌ترین عارضه ستون فقرات در بین کودکان و نوجوانان به شمار می‌رود و تعداد قابل توجهی از بزرگسالان نیز به این بیماری مبتلا هستند. براساس یکی از پژوهش‌های انجام شده در این زمینه نزدیک به 20 % بزرگسالان با مشکل انحراف ستون فقرات مواجه هستند؛ نتایج یک پژوهش دیگر نیز بیانگر ابتلا دو سوم افراد بالای 60 سال به این بیماری است.

تعداد فقرات درون ستون فقرات معمولاً در بانوان بیشتر است، به‌طوری‌که این تفاوت تنها در دوره‌های نوجوانی و بزرگسالی قابل مشاهده است. در مورد کودکان، نسبت بروز این انحراف بین دو جنس تقریباً برابر است و حتی می‌توان گفت که پسران بیشتر از دختران به انحراف ستون فقرات مبتلا می‌شوند.

اسکولیوز برای تمام اقوام و قومیت‌ها یکسان است ولی به نظر می‌رسد که مردم برخی کشورها بیشتر به این بیماری عرضه می‌شوند. اسکولیوز به عنوان یک انحراف ستون فقرات مربوط به شکل‌گیری مسری نیست و به‌طور کلی‌، بسیار کم احتمال است که فعالیت خاصی عامل ابتلا به این بیماری باشد. دلیل اصلی بروز این انحراف در اکثر موارد مشخص نیست.

دلایل اسکولیوز

اکثر موارد اسکولیوز “ایدیوپاتیک” است، یعنی دلیل ابتلا به آن در حال حاضر مشخص و شناخته شده نیست. انحراف ستون فقرات را می‌توان بر حسب گروه‌های سنی مبتلایان، کودکان، نوجوانان، جوانان یا بزرگسالان، دسته‌بندی کرد. البته این دسته‌بندی با توجه به زمان تشخیص بیماری انجام می‌شود و لزوماً به معنای زمان آغاز بروز بدشکلی نیست.

• هر چند اسکولیوز در بعضی موارد ارثی است، اما یک اختلال ژنتیکی محسوب نمی‌شود.
• دلایل متعددی در بروز اسکولیوز نقش دارد. این بدشکلی گاهی به این دلیل ایجاد می‌شود که یکی از استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) به خوبی رشد نمی‌کند؛ در این صورت با مورد اسکولیوز مادرزادی مواجه هستیم.
• احتمال پیشرفت یا تشدید اسکولیوز در دوره‌های رشد سریع، برای مثال نوجوانی، بیشتر است و بیماری در دوران بارداری و یائسگی نیز وخیم‌تر می‌شود.

تشخیص

پزشک زمانی بدشکلی را اسکولیوز (انحراف طرفی ستون فقرات) تشخیص می‌دهد که زاویه Cobb بزرگتر از 10 درجه باشد. زاویه Cobb ساده‌ترین و پرکاربردترین روش اندازه‌گیری اسکولیوز است، البته بدون اشکال و اشتباه نیست. روش‌های تشخیصی متفاوتی برای اندازه‌گیری زاویه Cobb وجود دارد که متداول‌ترین آنها به شرح زیر است:

• اسکولیومتر: دقت این اندازه‌گیری پایین است. پزشکان مختلف در اندازه‌گیری یک ستون فقرات اعداد متفاوتی را گزارش می‌دهند.
• پرتونگاری: این روش یک اندازه‌گیری دوبعدی از یک عارضه سه بعدی است و چون در آن از امواج الکترومغناطیس استفاده می‌شود، کاربرد آن با محدودیت همراه است.
• اسکن سه بعدی: در این روش از اسکنری استفاده می‌شود که تصاویر متفاوت از بخش‌های مختلف پشت بدن را در اختیار نرم افزاری می‌گذارد که به دقت زاویه Cobb را آنالیز می‌کند.

درمان

متخصصان مرکز جامع توانبخشی امید روش درمان اسکولیوز (انحراف طرفی ستون فقرات) را متناسب با شرایط بیمار انتخاب می‌کنند و معمولاً با درمان غیرجراحی شروع می‌کنند. استفاده از بریس یا انجام جراحی با توجه به اندازه‌گیری‌ها و شدت درد یا محدودیت‌های جسمی توصیه می‌شود.

روش شراس

روش شراس برای درمان انحراف ستون فقرات در اصل تمرین نگهدارنده و محافظه کارانه‌ای به شیوه سه بعدی است که به منظور کشش بالاتنه و اصلاح عدم تعادل ستون فقرات انجام می‌شود. هدف از روش شراس تحریک رشد عضله‌های داخلی قفسه سینه است تا شکل بخش فوقانی بالاتنه تغییر کند و ناهنجاری‌های ستون فقرات اصلاح شود.

رویکرد علمی ورزش درمانی

متخصصان کلینیک توانبخشی امید برنامه‌های ورزش درمانی را متناسب با شرایط بیمار تهیه می‌کنند. این برنامه‌ها قابلیت تطبیق با تمام موقعیت‌های درمان غیرجراحی اسکولیوز (انحراف طرفی ستون فقرات) را دارند، برای مثال در موارد زیر به بیماران کمک می‌کنند:

• مستقل شدن بیمار در انحراف‌های خفیف تا متوسط ستون فقرات در دوران رشد
• کاهش عوارض استفاده از بریس
• مکمل استفاده از بریس در انحراف‌های متوسط تا شدید در دوران رشد
• موثرتر شدن روش‌های اصلاحی
• جلوگیری از بروز اثرهای جانبی یا کاهش آنها
• پایداری انحنا و کاهش ناتوانی در بزرگسالان چه در صورت در حال پیشرفت بودن بیماری چه در صورت ثابت شدن میزان انحراف

بریس

بریس پرکاربردترین درمان اسکولیوز است و معمولاً در صورت 20 تا 30 درجه بودن زاویه Cobb تجویز می‌شود تا احتمال تشدید بدشکلی و انحراف کاهش یابد.

درمان اسکولیوز از طریق بریس‌های مخصوص صورت می‌گیرد و این بریس‌ها گونه‌های مختلفی دارند. استفاده از بریس استاندارد از جمله نکات مهم در این درمان است. متخصصان مرکز جامع توانبخشی امید از روش مدرنی برای تهیه بریس‌های پلاستیکی استفاده می‌کنند تا بریس‌ها به‌طور دقیق با وضعیت خاص بیمار سازگار باشند. برای تهیه بریس، ابتدا اسکن سه بعدی انجام می‌شود تا اندازه‌گیری‌ها از زوایای مختلف انجام شود. سپس اعداد به‌دست آمده به نرم‌افزار وارد می‌شوند تا دستگاه براساس آنالیز وضعیت بدن و با استناد به اندازه‌گیری‌های انجام شده، بریس پلاستیکی را شکل دهد.

جراحی

زمانی برای درمان اسکولیوز (انحراف طرفی ستون فقرات) توصیه به انجام جراحی می‌شود که زاویه Cobb در نوجوانان به 40 و در بزرگسالان به 45 درجه برسد. هدف اصلی این جراحی به تاخیر انداختن پیشرفت بدشکلی و بیشتر شدن انحنا است. چنانچه انحراف‌ بیشتر از 40 درجه باشد، احتمال تشدید شدن بیماری در صورت درمان نشدن بیماری، حتی پس از توقف رشد ستون فقرات، بسیار بالا است.

جراحی اسکولیوز یک فوریت پزشکی نیست؛ بنابراین در صورت لزوم انجام جراحی با دقت و صرف زمان کافی جراح مجرب و ماهری را بیابید که به ایشان علاقه داشته باشید. برخی بیماران پس از جراحی بهبود چشمگیری می‌یابند، اما متاسفانه نتیجه در تمام موارد یکسان نیست و بعضی جراحی‌ها موفقیت‌آمیز نیست. چنانچه جراحی نتیجه مناسبی نداشته باشد، دامنه انتخاب دیگر روش‌های درمانی محدود می‌شود.

فیزیوتراپی

رزش و حرکات اصلاحی به صورت منظم می تواند در درمان اسکولیوز نقش بسزایی داشته باشد