مراقبت بعد از جراحی اسکولیوز: کنترل درد بعد عمل اسکولیوز

جراحی اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات فقط بخشی از یک فرایند طولانی است. هرچند بیماران ظرف دو تا چهار هفته بعد از عمل جراحی می‌توانند بعضی فعالیت‌ها را به طور محدود از سر بگیرند، بهبودی کامل عموماً با سرعت پیشرفتی ثابت و طی دست‌کم شش تا دوازده ماه از طریق رعایت کردن برنامۀ تمرینی فیزیوتراپی به دست می‌آید. به بیماران توصیه می‌شود که قبل از تصمیم‌گیری برای انجام جراحی اسکولیوز، ابتدا دربارۀ مراقبت بعد از عمل اطلاعات کسب کنند و از ضرورت متعهد بودن به تکمیل فرایند بهبود برای رسیدن به نتیجۀ مطلوب آگاه شوند.

عامل‌های تاثیرگذار بر دوران بهبود بعد از جراحی اسکولیوز

اکثر بیمارانی که تحت عمل جراحی برای اصلاح اسکولیوز ایدیوپاتیک (اسکولیوز بدون علت مشخص) قرار می‌گیرند، نوجوان یا جوان هستند. این گروه سنی عموماً نسبت به افراد مسن‌تر و مبتلا به بیماری‌های مختلف، دوران بهبود بعد از عمل‌های جراحی را به خوبی پشت سر می‌گذارند.

عامل‌های دیگری که تاثیر نامطلوبی بر دوران نقاهت بعد از جراحی دارند، عبارت‌اند از:

• استعمال دخانیات: نیکوتین سم شناخته شدۀ استخوان است که رشد استخوان را مختل می‌کند. سیگار یا هر شکل دیگری از نیکوتین ـ از قبیل پچ، آدامس، قطره نیکوتین، سیگار الکترونیکی یا حتی استشمام دود سیگار دیگران ـ خطر شکست خوردن جراحی فیوژن ستون فقرات (خشک کردن مهره‌ها) را افزایش می‌دهد. هرچند کار آسانی نیست، اما مصرف کنندگان نیکوتین باید دخانیات را قبل از جراحی فیوژن ترک کنند.
• چاقی: مطالعات نشان داده است که افراد چاق بیشتر از بقیه در دوران جراحی و بعد از آن با عوارض روبه‌رو می‌شوند.
• افسردگی: بهبودی بعد از جراحی بیماران مبتلا به افسردگی عموماً با تاخیر به دست می‌آید، این تاخیر تاحدی به این دلیل است که بیماران افسرده دستورات پزشک را به دقت دنبال نمی‌کنند، مثلاً در سطحی که پزشک توصیه کرده است، فعالیت نمی‌کنند و داروها را در مقدار تجویز شده مصرف نمی‌کنند.

موارد بالا فهرست کاملی از عامل‌های تاثیرگذار بر دوران بهبود بعد از جراحی اسکولیوز نیست. پزشکان نقاط ضعف و قوت جراحی اسکولیوز را با توجه به سابقۀ پزشکی و سبک زندگی بیماران تعیین می‌کنند.

شروع مجدد فعالیت‌های قبل از جراحی

بیماران معمولاً می‌توانند فعالیت‌های قبل از جراحی را شش تا دوازده ماه بعد از جراحی فیوژن مهره‌های صدری شروع کنند، چون خشک کردن و به هم جوش دادن مهره‌های صدری و بالای کمر تغییر گسترده‌ای را در بیومکانیک ستون فقرات ایجاد نمی‌کند. بیماران خانم بعد از طی کردن دوران نقاهت همچنان می‌توانند باردار شوند و زایمان طبیعی داشته باشند.

دوران بهبود جراحی اسکولیوز: در بیمارستان (روزهای چهارم تا هفتم) 

وقتی بیمار بعد از جراحی ستون فقرات به هوش می‌آید، به پشت خوابیده است. از آنجایی که بیمار تحت تاثیر داروهای استفاده شده در طول جراحی و بعد از جراحی است، حالت متعادلی ندارد.

چند سوال اساسی بعد از به هوش آمدن بیمار از او پرسیده می‌شود، مثلاً آیا می‌تواند پاهایش را حرکت بدهد و انگشتان پا را تکان بدهد یا خیر. این سوالات به منظور بررسی وضعیت بیمار و اطمینان از آسیب ندیدن نخاع در طول جراحی پرسیده می‌شود.

مراقبت از زخم جراحی

باند بزرگی به نام پانسمان جراحی، زخم جراحی روی کمر بیمار را در روز نخست بعد از جراحی می‌پوشاند. پانسمان بعد از تعویض شدن با پانسمان کوچکتری عوض می‌شود. پرستار زخم را هر روز کنترل می‌کند تا از خشک و تمیز بودن آن مطمئن شود.

استحمام تا چند روز بعد از جراحی ممنوع است. بااین حال بیماران می‌توانند به شرط آن که مراقب باشند زخمشان خیس نشود، بدنشان را با اسفنج حمام تمیز کنند.

شروع مجدد حرکت کردن و راه رفتن

اکثر بیمارانی که جراحی اسکولیوز انجام داده‌اند، یک روز بعد از جراحی می‌توانند از تخت پایین بیایند و با کمک پرستار یا متخصص فیزیوتراپی کمی تا رسیدن به یک صندلی نزدیک راه بروند. برخی بیماران دو یا سه روز طول می‌کشد تا خود را برای چالش پایین آمدن از تخت آماده ببینند.

طبیعی است که بیماران در بار اول از تلاش برای پایین آمدن از تخت بترسند و برای انجام این کار تردید داشته باشند. بیماران احتمالاً قدری درد دارند و احساس خستگی و شاید گیجی می‌کنند. بااین حال حتی کمی حرکت کردن و راه رفتن برای شروع فرایند تقویت عضلات کمر و بازیابی بخشی از انعطاف‌پذیری مهم است.

پرستاران در چند روز نخست دوران بهبود برای منتقل کردن بیمار روی تخت و پایین آوردنش از روی تخت از ملحفه استفاده می‌کنند. همچنین بیمار تکنیک چرخش با غلت زدن (log roll) را تمرین می‌کند، به این شکل که عضلات کمر را صاف نگه می‌دارد، زانوها را خم می‌کند و به هم می‌چسباند و بدون خم کردن یا چرخاندن ستون فقرات در تخت غلت می‌زند.

تغذیه بعد از جراحی ستون فقرات

با توجه به داروهایی که در زمان جراحی انحراف ستون فقرات مصرف می‌شود، چند روز طول می‌کشد تا معده و روده‌ها دوباره کار خود را شروع کنند و بیمار بتواند غذا و نوشیدنی میل کند. در این مدت فقط مقداری یخ و یا چند جرعه آب به بیمار داده می‌شود و بیمار مایعات را از طریق سرم دریافت می‌کند. بعد از آن که پزشک از شروع به کار مجدد معده و روده‌ها مطمئن شد، مقدار کمی غذای جامد به بیمار داده می‌شود.

نیکوتین یا توتون به هر شکلی در دوران نقاهت بعد از جراحی اسکولیوز ممنوع است، چون دخانیات احتمال عفونت را افزایش و شانس موفقیت عمل فیوژن را کاهش می‌دهد.

آمادگی برای برگشت به خانه

قبل از آن که پزشک برای ترخیص بیمار موافقت کند، باید شرایط زیر حاصل شود و بیمار بتواند کارهای زیر را انجام دهد:

• بالا و پایین رفتن از تخت بدون کمک: بیمار در این مرحله باید بتواند تکنیک غلت زدن را خودش به تنهایی انجام دهد.
• بهبود توانایی راه رفتن: بیمار باید این توانایی را داشته باشد تا در راهروی بیمارستان راه برود و حتی از چند پله بالا و پایین برود.
• خوردن غذاهای جامد: توانایی اجابت مزاج شاخص کلیدی برای تعیین آمادگی بیمار برای ترخیص است. اگر معده و روده‌ها عملکرد عادی نداشته باشد، بیمار مجبور است تا بازیابی عملکرد عادی دستگاه گوارش در بیمارستان بماند.
• عدم وجود نشانه عفونت: نشانه‌های عفونت شامل تب، چرک کردن جای زخم، ورم غیرعادی یا تاخیر در التیام یافتن زخم می‌شود. مشاهدۀ هر گونه علائم عفونت مرخص شدن بیمار را به تاخیر می‌اندازد.

بعد از آن که پزشک با ترخیص بیمار موافقت کرد، باید یکی از دوستان یا اعضاء خانواده او را به خانه برساند، چون بیمار تا رسیدن به مراحل بعدی دوران بهبود اجازۀ رانندگی ندارد.

دوران بهبود جراحی اسکولیوز: بعد از ترخیص (14 روز نخست)

وقتی بیمار بعد از جراحی اسکولیوز به خانه برمی‌گردد، هنوز ضعیف و به شدت تحت تاثیر داروهای مصرفی است و به استراحت فراوان نیاز دارد. همچنین پزشک فهرستی از نکات احتیاطی بعد از عمل را در اختیار بیمار می‌گذارد که بیمار باید آنها را به دقت برای محافظت از خود و مراقبت از ستون فقرات در حال التیام رعایت کند.

بیمار در طول یکی دو هفتۀ نخست بعد از جراحی برای انجام دادن کارهای روزمره و مراقبت‌های اساسی به کمک یکی از دوستان، اعضاء خانواده یا پرستار خانگی نیاز دارد. به علاوه بیمار هنوز اجازه رانندگی ندارد و ساعات طولانی نیز نمی‌تواند در ماشین بنشیند.

خم شدن، بلند کردن یا چرخیدن ممنوع

کلیدی‌ترین نکتۀ مراقبتی و احتیاطی در دوران بهبود بعد از جراحی اسکولیوز این است: “خم شدن، بلند کردن یا چرخیدن ممنوع”.

• خم شدن ممنوع: بیمار اجازه خم شدن از زانوها و مفصل ران را دارد، اما اجازه خم شدن از کمر را ندارد.
• بلند کردن ممنوع: بیماران نباید جسمی سنگین‌تر از 3.5 کیلوگرم را بلند کنند و فرد دیگری باید کارهایی را که نیازمند بلند کردن اشیاء سنگین‌تر است، برای او انجام دهد.
• چرخیدن ممنوع: حتی انجام دادن کارهای ساده غالباً چرخاندن ستون فقرات را ایجاب می‌کند، اما این حرکت باید در دوران نقاهت بعد از جراحی اسکولیوز محدود شود. برای مثال بیماران جهت اجتناب کردن از چرخاندن و خم کردن ستون فقرات در زمان بالا و پایین رفتن از تخت باید تکنیک “غلت زدن” را انجام دهند.

هرچند رعایت این محدودیت‌های حرکتی بسیار مهم است، طبیعی است که بیماران این محدودیت‌ها را گاهی فراموش کنند و برخلاف شیوه‌ای که به آنها دستور داده شده است، حرکت کنند. این نوع حرکت ـ خم شدن، چرخیدن یا بلند کردن ـ درد بیشتری را در دوران بهبود به بیمار تحمیل می‌کند و به او یادآوری می‌کند که دیگر نباید به این روش حرکت کند.

برخی جراحان بریس یا کمربند طبی را با توجه به گستردگی جراحی برای بخشی از دوران بهبود تجویز می‌کنند. بستن بریس به بیمار کمک می‌کند تا زمان پایدارتر شدن فیوژن و التیام یافتن زخم از انجام دادن فعالیت‌های خطرناک اجتناب کند.

برنامه مدیریت درد

مدیریت درد مولفه‌ای کلیدی در دوران نقاهت جراحی اسکولیوز است که صدالبته باید به صورت متعادل انجام شود. از یک‌سو، درد باید کنترل شود تا بیمار بتواند بر روی وظایف و تمرین‌های حرکتی تمرکز کند و فرایند بهبود تسهیل شود. از سوی دیگر، مسکن‌های مخدری که قوی هستند و درد شدید را کنترل می‌کنند، نباید برای مدتی طولانی مصرف شوند، در غیر این صورت خطر بروز عوارضی مانند اعتیاد یا عارضه‌های جدی دیگر وجود دارد.

به بیماران توصیه می‌شود، به محض آن که توانستند درد را به خوبی با داروهای ضعیف‌تر مدیریت کنند، مصرف داروهای مخدر را قطع کنند. بیمارانی که جراحی اسکولیوز انجام داده‌اند، معمولاً می‌توانند مسکن‌های ضعیف‌تر را از هفتۀ دوم یا کمی پس از آن جایگزین مسکن‌های مخدر کنند.

استامینوفن (تایلنول) عموماً به عنوان مسکن جایگزین داروهای مخدر به بیمارانی که جراحی اصلاحی انحراف ستون فقرات انجام داده‌اند، توصیه می‌شود. البته داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن یا بازدارنده‌های COX-2 (از قبیل ادویل، الیو، سلبرکس و مورتین) معمولاً برای سه ماه اول توصیه نمی‌شود، چون این داروها فرایند رشد استخوان را مختل می‌کنند و ممکن است باعث پس زدن و عدم موفقیت عمل فیوژن شوند.

اکثر بیماران مصرف داروهای مسکن را چهار تا شش هفته بعد از جراحی کاملاً قطع می‌کنند. اگرچه برخی بیماران ترجیح می‌دهند مدت بیشتری مسکن مصرف کنند تا آمادگی قطع دارو را پیدا کنند.

مراقبت از زخم جراحی

مراقبت از زخم جراحی بسیار مهم است. بیماران محل زخم را باید هر روز تمیز و خشک کنند. معمولاً مصرف هیچ گونه کرم، پماد یا پودری توصیه نمی‌شود.

وقتی بیمار برای اولین بار بعد از جراحی استحمام می‌کند ـ که معمولاً بعد از ترخیص و در خانه است ـ باید روی زخم را بپوشاند تا خیس نشود؛ بیمار می‌تواند از پانسمان مسدود کننده‌ای که بیمارستان در اختیارش گذاشته است یا از چسب مخصوص پانسمان استفاده کند.

دوران بهبود جراحی اسکولیوز: بعد از ترخیص (2 هفته تا 3 ماه) 

بعد از آن که بیمار چند هفته در خانه استراحت کرد و جراح معاینۀ اول بعد از عمل را انجام داد، ممکن است بعضی از محدودیت‌ها حذف شود و بیمار بخشی از آزادی‌های قبل از عمل را بازیابد. درهر حال بیمار هنوز هم در دوران حساس نقاهت بعد از عمل است و تمرکز اصلیش باید تا سپری شدن سه ماه همچنان بر روی استراحت باشد.

دو تا چهار هفته بعد از جراحی اسکولیوز

بیمار در این مرحله می‌تواند اقدامات زیر را در صورت موافقت جراح معالجش انجام دهد:

• دراز کشیدن در وان در صورت تمایل: بعد از التیام یافتن زخم جراحی دیگر خطر ورود باکتری به داخل زخم وجود ندارد، بنابراین بیمار می‌تواند دوباره در وان دراز بکشد. دوش گرفتن یا دراز کشیدن در وان در این مرحله اشکالی ندارد. بااین حال بیمار همچنان باید هنگام رفتن داخل وان و بیرون آمدن از آن مراقب باشد. شنا کردن هنوز ممنوع است.
• برگشت به محل تحصیل: اگر بیمار دانش‌آموز یا دانشجو باشد، معمولاً می‌تواند یک ماه بعد از جراحی اسکولیوز در محل تحصیل حاضر شود. البته هنوز برای انجام دادن فعالیت‌هایی مانند تمرین، ورزش و باشگاه رفتن زود است. اکثر جراحان این تصمیم‌ها را با توجه به شرایط خاص هر بیمار اتخاذ می‌کنند. بیماران باید به تدریج خود را با برنامۀ مدرسه وفق دهند، بنابراین در هفتۀ اول به صورت نیمه وقت به مدرسه می‌روند. همچنین بیماران می‌توانند برای جبران عقب افتادگی خود از معلم خصوصی کمک بگیرند.
• قطع داروهای مخدر: اکثر بیماران داروهای مخدر را ظرف دو تا چهار هفته بعد از جراحی قطع می‌کنند و مسکن‌های ضعیف‌تری مانند استامینوفن (تایلنول) را جایگزین آن می‌کنند. البته برخی بیماران مسکن‌های مخدر را بعد از مدت طولانی‌تری قطع می‌کنند.
• جابجایی با وسایل نقلیه: سفر کردن با خودرو در مراحل اولیۀ دوران بهبود فقط برای رفتن نزد پزشک مجاز است، چون چاله‌ها و دست اندازهای جاده ممکن است باعث شود که بیمار حرکات ممنوعه را انجام دهد، یعنی بدنش را خم کند یا بچرخاند. پزشک با گذشت زمان اجازه می‌دهد که بیمار بیشتر با خودرو سفر کند.

شش تا دوازده هفته بعد از عمل

رادیوگرافی شش هفته بعد از عمل به منظور ارزیابی وضعیت زخم جراحی و فرایند فیوژن یا به هم جوش خوردن مهره‌ها انجام می‌شود. انرژی بیمار هنوز به سطح عادی برنگشته است، اما فرایند التیام باید به درجه‌ای رسیده باشد که بیمار اجازه داشته باشد بعضی فعالیت‌ها را انجام بدهد.

اگر بیمار به خوبی بتواند حرکت کند و راه برود و مسکن‌های مخدر را قطع کرده باشد، می‌تواند رانندگی را دوباره شروع کند. برخی جراحان به بیماران توصیه می‌کنند که فیزیوتراپی را قبل از رانندگی انجام دهند تا متخصص میزان درد، هماهنگی و زمان واکنششان را ارزیابی کند.

هر بیماری آسیب‌های خاص خود را دارد و درد را متفاوت از دیگری تحمل می‌کند، بنابراین زمانبندی قطع مصرف مسکن‌های مخدر برای تمام بیماران یکسان نیست. بیماران معمولاً شش هفته بعد از جراحی اسکولیوز دیگر نیازی به مسکن ندارند.

بیماران شاغلی که کار اداری دارند، احتمالاً می‌توانند چهار تا شش هفته بعد از جراحی در محل کار حاضر شوند. اما برای شروع مجدد کارهای بدنی و سنگین‌تر باید بیشتر از شش هفته صبر کرد.

دوران بهبود بعد از جراحی اسکولیوز: 3 ماه بعد از عمل و بیشتر 

راست نگه داشتن و حفظ هم‌ترازی ستون فقرات و استراحت کافی باید اولویت‌های نخست بیماران در هفته‌ها و ماه‌های نخست بعد از جراحی انحراف ستون فقرات باشد. بیماران معمولاً بعد از گذشت سه ماه اجازۀ فعالیت بیشتر را پیدا می‌کنند و می‌توانند تمرین‌های ورزشی متوسط را از سر بگیرند. این تمرین‌ها احتمالاً شامل برنامۀ فیزیوتراپی و توانبخشی برای تقویت عضلات کمر و در صورت امکان، بهبود انعطاف‌پذیری می‌شود.

شش تا دوازده ماه بعد از عمل

در بازۀ زمانی 6 تا 12 ماه بعد از عمل یک بار دیگر عکس رادیوگرافی از ستون فقرات گرفته می‌شود تا جراح بررسی کند که آیا مهره‌ها کاملاً به هم جوش خورده‌اند یا خیر. چنانچه جراح اطمینان حاصل کند که مهره‌ها به خوبی به هم جوش خورده‌اند و استخوان یکپارچه قدرت کامل را پیدا کرده‌ است، به بیمار اجازه می‌دهد تا تمام فعالیت‌هایش را بدون هیچ محدودیتی دوباره شروع کند.

بیمار می‌تواند اکثر فعالیت‌هایی را که قبل از جراحی انجام می‌داد، دوباره شروع کند. هرچند با توجه به این که چه تعداد از مهره‌ها به هم جوش داده شده است، احتمال دارد انجام دادن بعضی حرکات رقص یا ژیمناستیک دیگر ممکن نباشد یا لازم باشد که بیمار شیوۀ انجام این حرکات را به دلیل خم نشدن بخشی از کمر تغییر دهد. به علاوه بهتر است بیماران دربارۀ مناسب بودن انجام فعالیت‌های پربرخوردی مانند استفاده از دستگاه‌های شهربازی، بانجی جامپینگ و ورزش‌های تماسی با جراح معالجشان مشورت کنند.

حتی اگر پزشک اجازۀ ازسرگیری تمام فعالیت‌ها را به بیمار داده باشد، باز هم عادت‌هایی وجود دارد که بیمار باید آنها را تا پایان عمر دنبال کند. از جملۀ این عادت‌ها می‌توان به درست نشستن، خم شدن از زانو هنگام بلند کردن اشیاء سنگین و سیگار نکشیدن اشاره کرد.

بهبودی کامل پس از یک تا دو سال

هرچند اکثر بیماران یک سال بعد از جراحی فیوژن به طور کامل بهبود می‌یابند، بهبودی هر گونه آسیبی که در طول جراحی به اعصاب وارد شده باشد، بالغ بر دو سال طول می‌کشد.

احساس بی‌حسی در کمر و یا پاها، به خصوص در محل زخم، بلافاصله بعد از جراحی اسکولیوز عادی است. این بی‌حسی ممکن است چند ماه طول بکشد، اما ظرف یکی دو سال احتمالاً به طور کامل یا تا حد زیادی برطرف می‌شود.

معاینه‌های بعد از عمل 

معاینات و عکسبرداری‌های دوره‌ای یک تا دو سال بعد از جراحی انجام می‌شود. بعد از آن که استخوان جوش خورد، دیگر نیازی به درمان‌های بیشتر وجود ندارد.