مهره‌های کمر و یا کمر، یک ساختار دقیق و مهندسی شده از استخوان‌های متصل شونده، مفاصل، اعصاب، رباط‌ها و ماهیچه‌ها هست که با کمک یکدیگر ساختار قامت بدن، قدرت و انعطاف‌پذیری را در بدن انسان به وجود می‌آورند. به هر حال شکل این ساختار پیچیده به نوعی است که قسمت تحتانی کمر را در معرض آسیب و درد قرار می‌دهد. بدون شک، همه افراد در طول زندگی‌شان دچار درد در ناحیه کمر شده‌اند. کمردرد یکی از شایع‌ترین دلایل غیبت کارمندان از محل کار خود هست. خوشبختانه، کمردرد در بیشتر موارد خود به خود خوب می‌شود.
دلایل
فشار‌های فیزیکی
فشار‌های فیزیکی و آسیب بافت نرم شایع‌ترین دلیل ایجاد درد در ناحیه تحتانی کمر هست. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به آسیب در ناحیه دیسک بین مهره‌ها، اعمال فشار بر اعصاب محیطی، و حرکت ناصحیح مفاصل نخاعی اشاره کرد.
کشیدگی عضلانی و پیچ خوردگی رباط
تنها دلیل شایع ایجاد کمردرد، پارگی و یا پیچ خوردگی ماهیچه‌ها یا رباط هست. پیچ خوردگی و یا کشیدگی در ماهیچه‌ها و رباط‌ها به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد و به کندی با گذر زمان در اثر تکرار حرکات تکراری بدن تشدید می‌شود.
- کشیدگی عضلانی در اثر کشش بیش از حد ماهیچه ها اتفاق می‌افتد و در نهایت آن را دچار پارگی میکند.
- پیچ خوردگی رباط‌ها در اثر کشش بیش از حد ماهیچه اتفاق می‌افتد و درنهایت منجر به پارگی رباط موجود در بین استخوان‌ها می‌شود.
از دلایل رایج این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بلند کردن یک شی سنگین و یا پیچ خوردگی نخاع در حین بلند کردن.
- انجام حرکات ناگهانی، مانند افتادن که فشار زیادی بر روی کمر وارد میکند.
- حالت بد بدن در طول زمان
- آسیب‌های ناشی ازانجام ورزش‌های چرخشی و قدرتی
اگرچه پارگی و پیچ خوردگی ماهیچه‌ها و رباط‌ها به نظر حاد نمی‌باشد و در بلند مدت برای فرد آسیب دیده ایجاد نمی‌کند اما درد مزمن ناشی از آن میتواند بسیار شدید باشد.
دلایل درد حاد در ناحیه تحتانی کمر
به دردی که بیش از سه ماه به طول بیانجامد و بدن مدت بیشتری برای درمان محل درد صرف کند، درد حاد می‌گویند. درد حاد در ناحیه کمر اغلب به دلیل مشکلات مهره‌ای، مفصلی و یا آسیب در رشته‌های عصبی محیطی ایجاد می‌شود. عوامل شایع عبارتند از:
فتق دیسک کمر
در صورت آسیب به مرکز ژله مانند دیسک کمر، لایه خارجی آن شکسته و به ریشه اعصاب حرکتی مجاور آن آسیب می‌رساند. در ناحیه دچار فتق، پروتئین‌های زیادی وجود دارد که در صورت رسیدن به ریشه اعصاب باعث ایجاد تورم شده و اعصاب را تحت فشار قرار می‌دهد و در نهایت باعث ایجاد درد در اعصاب می‌گردد. در قسمت دیواره دیسک رشته‌های عصبی زیادی وجود دارد که در صورت ایجاد یک شکاف میتواند درد بسیاری را به آن ناحیه وارد کند.
آسیب دیسک بین مهره ای
هنگام تولد، دیسک‌های بین مهره‌ای حاوی حجم زیادی آب هستند و در حالت سالم خود قرار دارند. با گذشت زمان و افزایش سن، مقدار آب موجود در این دیسک‌ها به تدریج کاهش می‌یابد و کم می‌شود. این کاهش حجم آب باعث کاهش تحمل فشار در دیسک می‌شود و فشار بیشتری به دیواره‌های مهره‌ها وارد می‌شود. این وضعیت منجر به پارگی، درد و ضعف در ناحیه فتق می‌شود. همچنین، در صورت فتق، دیسک ممکن است از بین بروند و باعث تضییق مجاری عصبی در ناحیه کمر شود.
آرتروز مفاصل فاست
در قسمت پشتی ناحیه کمر، دو مفصل فاست در ازای هر مهره وجود دارد. این مفاصل دارای غضروف در بین استخوان‌ها بوده و توسط یک رباط کپسول مانند متشکل از اعصاب احاطه شده‌اند. درد ایجاد شده در این مفاصل میتواند ناشی از آسیب در آنها و یا درد حاصل از مهره‌های کمر باشد.
سندروم مفاصل ساکروایلیاک
این مفصل استخوان خارجی انتهای کمر را به هر دو طرف لگن متصل میکند. این مفصل قوی بوده و به ندرت حرکت میکند و وظیفه اصلی آن دریافت شوک و فشار از قسمت بالایی و پایینی بدن هست. این مفصل دراثر تورم و یا هرگونه حرکت کم یا زیاد میتواند باعث ایجاد درد شود.
تنگی مجاری نخاعی
این آسیب در اثر تنگ شدن کانال نخاعی در محل قرارگیری ریشه‌های اعصاب به وجود می‌آید و ایجاد درد میکند. تنگ شدگی کانال نخاعی میتواند در یک یا چند قسمت از مرکز و یا ناحیه جلویی آن به وجود بیاید.
لغزش مهره های کمری
لغزش مهره‌های کمری زمانی اتفاق می‌افتد که یک مهره بر روی مهره کناریش سر بخورد. پنج نوع از این آسیب وجود دارد اما رایج‌ترین آن، نقص و یا شکستگی استخوان‌های ناحیه کمر (بین مفاصل فاست) و یا تحرک مفاصل فاست هست. درد ایجاد شده نتیجه حرکت (در ناحیه کمر) یا اعمال فشار بروی اعصاب (در ناحیه پا) است.
ورم مفاصل
ورم مفاصل در نتیجه اعمال فشار و پارگی مهره‌ها و مفاصل فاست اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد درد، تورم، بی‌حرکتی و تنگی مجاری در نواحی مختلف کمر می‌شود. ورم مفاصل که به کندی در بدن پیشرفت میکند با افزایش سن اتفاق می‌افتد و به آن فرسایش مفاصل یا آسیب دیسک بین مهره‌ای می‌گویند.
دشدیسگی
انحنای ستون فقرات شامل کج شدگی ستون فقرات یا قوز می‌باشد. دشدیسگی در صورت شکستگی مهره های کمر، مفاصل فاست، مفاصل ساکروایلیاک یا تنگی مجاری اعصاب در قسمت تحتانی ایجاد درد میکند.
آسیب
شکستگی های حاد یا جا به جایی ستون فقرات با درد همره است. درد ایجاد شده در قسمت تحتانی کمر در اثر آسیب ناشی از تصادف یا افتادن را می توان درمان کرد.
شکستگی ستون فقرات در اثر اعمال فشار
این نوع از شکستگی در مهره سیلیندریکال اتفاق می‌افتد که در آن استخوان‌ها بر روی هم حرکت کرده و درد ناگهانی ایجاد میکند. این نوع از شکستگی به دلیل ضعف استخوان‌ها و یا پوکی استخوان در افراد مسن رایج‌تر است.
دلایل دیگر کمردرد
دلایل دیگری که در ایجاد کمردرد نقش دارند اما در مقایسه با موارد ذکرشده کمتر شایع هستند عبارتند از:
عفونت
عفونت استخوان یک نوع عفونت نادر هست که با درد بسیاری همراه است و در صورت عدم درمان جان بیمار را به خطر می‌اندازد. عفونت استخوان میتواند ناشی از عمل‌های جراحی و یا تزریق باشد و یا از طریق جریان خون در بدن بیمار پخش شود. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر از افراد دیگر در خطر این بیماری هستند.
سرطان
اکثر تومور‌های کمر در جای دیگری از بدن ایجاد و در کمر فعالیت می‌کنند. رایج‌ترین تومور‌های ایجاد شده در کمر آن دسته از تومور‌هایی می‌باشند که منشأ آنها سرطان سینه، پروستات، کلیه، تیروئید و یا ریه هست. هر گونه علائم کمردرد در بدن فرد دارای سرطان باید برای تشخیص تومور بررسی شود.
بیماری خودایمنی
کمردرد میتواند یکی از علائم احتمالی مرتبط با بیماری های خودایمنی نظیر روماتیسم ستون فقرات، روماتیسم مفصلی، لوپوس، بیماری کرون، سندروم درد اسکلتی-عضلانی و غیره باشد.
عوامل دخیل در کمردرد
کمردرد در هرکسی فارغ از سن و حتی در کودکان و نوجوانان اتفاق می افتد. عوامل زیر میتواند بیماری را در افراد تشدید کند.
- سن. کمردرد با افزایش سن و با آغاز سی سالگی و یا چهل سالگی در افراد اتفاق می‌افتد.
- عدم تحرک. ماهیچه‌های ضعیف در قسمت کمر و شکم میتواند منجر به ایجاد درد در کمر شوند.
- افزایش وزن. افزایش وزن، فشار بیشتری به کمر وارد میکند.
- بیماری. برخی از انواع آرتروز‌ها و سرطان‌ها منجر به کمردرد می‌شوند.
- بلند کردن اجسام سنگین. استفاده از کمر به جای پا در حین بلند کردن اجسام سنگین در بدن فرد کمردرد ایجاد میکند.
- شرایط روحی-روانی. افرادی که دچار افسردگی و یا اضطراب هستند در خطر جدی بروز در در قسمت کمر می‌باشند.
- افراد سیگاری. افراد سیگاری نیز در معرض کمردرد می‌باشند و شاید دلیل آن ناشی از سرفه‌های مکرر به هنگام استعمال دخانیات باشد که میتواند در نهایت منجر به فتق مهره‌های کمر شود. استعمال دخانیات همچنین جریان خون در مهره‌های کمر را کم میکند و خطر ورم مفاصل را نیز افزایش می‌دهد.
علائم
کمردرد انواع متفاوتی دارد و از راحت‌ترین نوع آن یعنی درد در ماهیچه‌ها آغاز و در موارد شدیدتر، فرد بیمار درد را همچون سوزش، و یا احساس چاقو چاقو شدن در قسمت کمر خود احساس میکند. علاوه بر آن، درد موجود در ناحیه کمر میتواند به پا‌ها نیز گسترش یابد و به هنگام انجام فعالیت‌هایی چون خم شدن، چرخیدن، بلند کردن، ایستادن و یا راه رفتن بدتر شود.
تشخیص
پزشک معالج در تشخیص بیماری عموماً با بررسی جزئیات کامل سابقه بیماری و انجام معاینه جامع برای شناسایی محل دقیق درد، اقدام میکند. از طریق معاینه کامل بدن، پزشک میتواند تشخیص دهد که آیا درد تأثیری بر حرکت بیمار دارد یا خیر.
پزشک حتی رفتارها و واکنش‌های احساسی بیمار را برای ارزیابی سلامت عصبی بررسی میکند.
در صورت وجود اختلالات حرکتی یا عصبی در فرد بیمار، پزشک احتمالاً قبل از انجام آزمایش‌های تشخیصی، برای مدت زمانی مشخص (مانند چند هفته) وضعیت بیمار را مشاهده و پیگیری میکند. این کار انجام می‌شود زیرا بیشترین دردهای کمر با مراقبت‌های ساده بهبود می‌یابند و نیازی به آزمایشات پیچیده ندارند.
علائم دیگری که نیاز به انجام آزمایش و بررسی بیشتر دارند عبارتند از:
- بی اختیاری مدفوع
- ضعف بدنی
- تب
- کاهش وزن
همچنین در صورت ادامه کمردرد پس از انجام درمان‌های خانگی، پزشک آزمایشات بیشتری برای تشخیص تجویز میکند.
در صورت داشتن هر کدام از علائم فوق و احساس درد در کمر، می‌بایست به سرعت به پزشک مراجعه کرد.
پزشک با تجویز آزمایشات تصویربرداری همچون اشعه ایکس، سی تی اسکن، سونوگرافی و ام آر آی سعی در تشخیص بیماری‌های زیر دارد:
- مشکلات استخوانی
- مشکلات مهره‌های ستون فقرات
- مشکلات ناشی از پارگی رباط‌ها و تاندون‌ها
اگر پزشک در استخوان‌های فرد بیمار هرگونه علائم سستی و پوکی احساس کند، برای تشخیص آن آزمایشاتی از قبیل اسکن استخوان‌ها و یا تست چگالی سنجی استخوان تجویز میکند. الکترومیوگرافی یا تست هدایت عصبی برای شناسایی هر گونه مشکل یا اختلال در اعصاب تجویز میکند.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
اکثر دردهای ایجاد شده در کمر را می‌توان از طریق درمان‌های خانگی و مراقبت در طول چند هفته برطرف کرد. در صورت داشتن علائم زیر حتماً با پزشک خود مشورت کنید:
- در صورت ادامه دار بودن کمردرد پس از گذشت چند هفته
- در صورت تشدید شدن و برطرف نشدن با استراحت
- در صورتی که درد به یک پا و یا هر دو، و خصوصاً در قسمت زیر زانو گسترش یابد
- در صورتی که کمردرد در پا‌ها ایجاد ضعف، بی‌حسی و مور مور شدن کند
- در صورتی که کمردرد با کاهش وزن غیرمنتظره همراه باشد.
روش های درمان
درمان خانگی
انجام درمان های ساده در خانه میتواند در برطرف کردن دردهای مزمن و حاد از قبیل کشیدگی ماهیچه ها و همچنین کاهش دردهای حاد مؤثر باشد. فرد بیمار میتواند با مراقبت از خود و انجام درمان های زیر کمردرد خود را بهبود ببخشد.
استراحت کوتاه مدت
بسیاری از کمردرد‌ها را می‌توان با اجتناب از انجام فعالیت‌های سخت درمان کرد. همچنین استراحت طولانی نیز برای فرد بیمار پیشنهاد نمی‌شود زیرا عدم تحرک فرآیند درمان را طولانی‌تر میکند.
تغییر در انجام فعالیت های روزانه
استراحت به معنای انجام فعالیت‌های روزانه نیست، بلکه اجتناب از انجام فعالیت‌هایی است که باعث تشدید درد می‌شوند. به عنوان مثال، اگر نشستن طولانی در ماشین یا پشت میز کار درد را شدیدتر میکند، بهتر است هر بیست دقیقه یکبار از جای خود بلند شده، کمی راه بروید و یا حرکات آسان کششی انجام دهید. در صورتی که ایستادن درد را تشدید میکند، از انجام فعالیت‌هایی مانند شستن ظروف که نیاز به ایستادن دارد، خودداری کنید. اجتناب یا کاهش فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند، میتواند از وقوع اسپاسم‌های دردناک در ناحیه کمر جلوگیری کرده و بهبودی سریعتر را برای فرد ممکن سازد.
گرما/یخ تراپی
یک دوش آب گرم، بطری آب داغ، پد‌های گرم‌کن برقی و یا روکش‌های گرم‌کن شیمیایی و یا چسبی میتواند گرفتگی ماهیچه‌ای را بهبود و جریان خود را سرعت ببخشد. افزایش جریان خون، مواد مغذی و اکسیژن موردنیاز را به ماهیچه‌ها برای درمان و سلامت آنها می‌برد. اگر درد ایجاد شده در کمر ناشی از ورم باشد، کیسه‌های یخ میتواند برای خواباندن ورم مفید باشد. مسئله مهم این است که به هنگام استفاده از کیسه‌های گرم یا سرد، به بافت پوست آسیبی نرسد. استفاده متناوب از هر دو کیسه گرم و سرد پیش از انجام فعالیت بسیار مؤثر است. برای مثال، استفاده از کیسه گرم پیش از انجام فعالیت به انبساط ماهیچه‌ها کمک میکند و انعطاف‌پذیری و تحریک‌پذیری آن را افزایش می‌دهد. استفاده از کیسه آب سرد و یخ پس از انجام فعالیت، احتمال بروز درد و ورم را کاهش می‌دهد.
داروهای بدون نسخه پزشک
رایج ترین داروهایی که می توان بدون نسخه پزشک برای درمان درد ناشی از ورم اعصاب و ماهیچه ای تهیه کرد عبارتند از: آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن. استامینوفن مانع از ارسال پیام درد به مغز می‌شود.
درمان بدون جراحی برای درد ناحیه تحتانی کمر
هدف از درمان کاهش درد است اما برخی از روش‌های درمان کمکی به کاهش درد و تعیین محل دقیق آن نمی‌کنند. پزشک معمولاً درمان دارویی را به همراه درمان جسمی و یا غیره برای بیمار تجویز میکند.
شل کننده های ماهیچه
این نوع دارو معمولاً به عنوان آرام بخش سیستم عصبی مرکزی عمل میکند و قدرت تحرک ماهیچه‌های منقبض شده را افزایش و درد موجود در ماهیچه‌ها را کاهش می‌دهد.
آتل کمر
برخی از بیماران معتقد هستند بستن آتل کمر در ایجاد احساس راحتی و کاهش درد مؤثر است. شواهد نشان می‌دهد استفاده روزانه از آتل‌های کمربندی و همچنین انجام فیزیوتراپی میتواند به فرآیند درمان و کاهش درد سرعت ببخشد. استفاده از آتل کمر پس از انجام جراحی در آن ناحیه مؤثر است.
تزریق اپیدورال استروئید
با تزریق مستقیم استروئید به قسمت خارجی کیسه تکال در اطراف طناب نخاعی می‌توان درد قسمت تحتانی کمر را کاهش داد. انجام تست ایکس-ری یا فلوروسکوپی جهت تعیین محل دقیق تزریق انجام می‌شود. هدف اصلی از انجام این روش، کاهش ورم در ناحیه عصب تحت فشار است.
فیزیوتراپی
انجام فیزیوتراپی معمولاً بخشی از فرآیند درمان کمردرد هست. روش های مختلف آن برای ایجاد توان بخشی در کمر عبارتند از:
حرکات کششی
بدون شک همه افراد از انجام تمرین‌های کششی ماهیچه در قسمت کمر، باسن، پهلو‌ها و پا‌ها (مخصوصاً عضلات پشت ران) بهره می‌برند. این ماهیچه‌ها وزن بالاتنه را تحمل می‌کنند. هرچه فعالیت این ماهیچه‌ها بیشتر شود، آسیب کمتری به ناحیه کمر وارد می‌شود.
انجام تمرین های قدرتی
ماهیچه های شکم، پهلو و کفل که از ستون مهره ها محافظت میکند را ماهیچه های اصلی می‌نامند زیرا تقویت آنها میتواند در بهبود درد کمر مؤثر باشد. دو برنامه رایج برای تقویت این ماهیچه ها، روش مکنزی و دیگری انجام تمرینات ثبات دهنده هست.
- روش مکنزی با تقویت ماهیچه های اصلی، درد ناشی از فشار بر روی ستون مهره ها از قبیل فتق مهره ها را کاهش می‌دهد.
- روش دوم، شامل انجام فعالیت های تقویت کننده ماهیچه های کمر برای حفظ قامت بیمار هست.
انجام ایروبیک سبک
انجام ایروبیک سبک باعث افزایش جریان خون شده و درد ناشی از آسیب را بدون نیاز به انجام جراحی برطرف میکند. این ورزش شامل فعالیت‌هایی چون استفاده از دوچرخه‌های ثابت، اسکی فضایی و یا پله و همچنین پیاده روی و آب درمانی هست.
ماساژ تراپی
ماساژ تراپی در قسمت تحتانی کمر میتواند گرفتگی و اسپاسم‌های عضلانی مرتبط با درد را بهبود ببخشد. ماساژ تراپی جریان خون را در قسمت تحتانی کمر افزایش می‌دهد که خود باعث تسریع سرعت بهبود درد ماهیچه آسیب دیده به کمک مواد مغذی و اکسیژن موجود در خون می‌شود.
طب سوزنی
این روش که از طب باستانی چین نشأت می‌گیرد، نقاطی از بدن را تحریک میکند که از آن به عنوان نیروی حیات یاد می‌شود. این باور وجود دارد که تحریک نقاط حیاتی بدن میتواند در کاهش درد و احساس ناراحتی مؤثر باشد. در طول یک جلسه طب سوزنی، سوزن‌های باریکی را بر روی فرد بیمار به مدت یک ساعت فرو می‌کنند. نتایج به دست آمده از این روش نشان می‌دهد طب سوزنی در کاهش میزان درد برخی افراد مؤثر بوده است.
جراحی
ممکن است انجام عمل جراحی در موارد حادتر برای درمان بیمار نیاز باشد. انجام عمل جراحی معمولاً پس از بی‌نتیجه بودن دیگر روش‌های درمانی بکار می‌رود. به هر حال، در صورت بروز بی‌اختیاری در بیمار و یا اخلال پیشرفته در عملکرد اعصاب، انجام عمل جراحی تنها گزینه روی میز است.
دایسکتومی
این روش فشار وارده روی ریشه اعصاب توسط مهره‌ها و یا زائده‌های استخوانی از بین می‌برد. جراح با برداشتن قسمت کوچکی از لایه استخوانی کانال نخاعی فشار وارده بروی مهره‌ها را از بین می‌برد.
فورامینوتومی (افزایش دهانه مجاری نخاعی)
یک روش جراحی است که با افزایش قطر دهانه مجاری نخاعی فشار وارده بر روی ریشه اعصاب را از بین می‌برد.
(IDET) یا اعمال گرما در ناحیه بین مهره‌ای شامل تزریق سوزن به مهره مورد نظر و اعمال گرما به آن به مدت بیست دقیقه هست. این روش باعث افزایش ضخامت دیواره مهره‌ها می‌شود و ورم مهره‌های داخلی و فشار روی آنها را از بین می‌برد.
نوکلئوپلاستی
با استفاده از یک دستگاه عصا مانند سوزن را وارد مهره مورد نظر می‌کنند که میتواند ماده داخل مهره را از بین ببرد. این دستگاه با استفاده از امواج رادیویی گرما تولید کرده و آن قسمت را کوچک میکند.
اعمال جراحت با امواج
جراح با استفاده از امواج رادیویی محل ارتباط اعصاب از یکدیگر را جدا میکند و با تزریق یک سوزن به اعصاب و اعمال گرما آن را از بین می‌برد.
جوش دادن مهره ها، ستوان فقرات را قوی تر کرده و حرکت همراه با درد را در بدن بیمار از بین می‌برد. این روش، فشار روی دو یا چند مهره را از بین می‌برد. جراح مهره های نزدیک به هم را از طریق بافت استخوانی و یا پیچ‌های فلزی مخصوصی جوش می‌دهد.
لامینکتومی یا فشار زدایی نخاعی با برداشتن بافت استخوانی، سایز کانال نخاعی را افزایش می‌دهد که باعث بهبود درد ناشی از فشار وارده بر روی طناب نخاعی و اعصاب می‌شود.
پیشگیری
روش‌های متفاوتی برای پیشگیری از ایجاد درد در قسمت تحتانی کمر وجود دارد که بکارگیری آنها در کاهش بروز علائم ناشی از آسیب و جراحت میتواند مؤثر باشد.
روش‌های پیشگیری شامل:
- نرمش ماهیچه‌های شکم و کمر
- کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن
- بلند کردن صحیح اجسام با خم شدن زانو و بلند کردن اجسام توسط پا‌ها
- حفظ صحیح قامت بدن
روش‌های مؤثر دیگر:
- خوابیدن بر روی یک سطح سفت
- نشستن بر روی صندلی‌های استاندارد با ارتفاع مناسب
- اجتناب از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند
- ترک سیگار، زیرا نیکوتین موجود در سیگار باعث بروز آسیب به دیسک بین مهره‌ای و کاهش خون‌رسانی می‌شود.
با پزشک خود مشورت کنید زیرا تنها راه صحیح تشخیص بیماری و تجویز درمان مناسب مشورت با پزشک معالج شما هست.
