اسپوندیلولیستزیس کلمه‌ای است که جراحان ستون فقرات برای توصیف لیز خوردگی و جا به جایی یک مهره بر روی دیگری استفاده می‌کنند. این بیماری می‌تواند در اثر پیری یا میکروتروما (ضایعه‌های ریزبینی) تکراری ایجاد شود و علائم گسترده‌ای را شامل می‌شود: ممکن است بدون هیچ علائمی باشد یا ممکن است با درد و علائم عصبی همراه باشد.
مهره‌ها، استخوان‌های جعبه‌ای شکل هستند که در بالای یکدیگر چسبیده‌اند و ستون فقرات را تشکیل می‌دهند. هر مهره باید خیلی درست و مرتب بر روی قسمت بالا و پایین یک مهره‌ی دیگر قرار داشته باشد. هنگامی که ستون فقرات را از پهلو نگاه می‌کنید (در عکس برداری‌ها)، دارای یک انحنای نرمال S – شکل است، البته هر مهره باید به صورت صاف و مرتب در بالای مهره‌ی زیرین قرار داشته باشد.
در عارضه سرخوردگی مهره‌ها، مهره‌های ستون فقرات، از موقعیت طبیعی خود جا به جا می‌شوند، وضعیتی که اغلب به آن “سر خوردگی مهره‌ها” گفته می‌شود. در اکثر اوقات، این یک وضعیت پیشرفتی بسیار کند دارد.
دسته بندی وضعیت لیز خوردگی مهره‌ها چگونه است؟
کلمه اسپوندیلولیستزیس (spondylolistesis) به “لغزش رو به جلو” اشاره دارد که در مقیاس درجه بندی 1 تا 4 طبقه بندی می‌شود. همان‌طور که گفته شد، این لیز خوردگی به دلیل نقص در بخش‌های بین مفصلی یا بر اثر بی‌ثباتی‌هایی در ستون فقرات رخ می‌دهد. صرف نظر از علت آن، چهار درجه برای یک سرخوردگی مهره با یا بدون اسپوندیلولیز (شکستگی استرسی مهره) وجود دارد:
- لیز خوردگی درجه یک: لغزش و سرخوردگی کمتر از 25٪
- لیز خوردگی درجه دو: یک لغزش 26 تا 49٪
- لیز خوردگی درجه سه: لغزش رو به جلو 50 تا 74
- لیز خوردگی درجه چهار: یک لغزش که 75٪ یا بیشتر باشد
درجه یک و حتی درجه دوم به بهترین نحو با روش‌های فیزیوتراپی و بدون عمل جراحی درمان می‌شوند. درجه‌ی سه و چهار، ممکن است با مداخله جراحی بهتر درمان شوند. با این حال، برای انجام جراحی، باید سن بیمار و وضعیت سلامت عمومی او را نیز در نظر رفت؛ به عبارت دیگر، برای افراد با سن بالا، جراحی ممکن است گزینه خوبی نباشد.
هنگامی که هیچ لغزش و سرخوردگی در ارتباط با “شکستگی” که به اصطلاح پزشکی به عنوان اسپوندیلولیز شناخته می‌شود، وجود ندارد. هنگامی که سرخوردگی همراه با شکستگی باشد، به عنوان “اسپوندیلولیز همراه با سرخوردگی یا اسپوندیلولیستزیس” شناخته می‌شود. به خاطر داشته باشید که این شکستگی می‌تواند مادرزادی (از بدو تولد با شما بوده) یا تکاملی باشد که از شکستگی یک حاد یا تغییرات دژنراتیو حاصل می‌شود.
آیا لیزر خوردگی مهره‌ها خطرناک است؟
لیزر خوردگی مهره‌ها، می‌تواند یک بیماری خطرناک نخاعی باشد زیرا پیش‌رونده است؛ به عبارت دیگر، سرخوردگی درجه یک مهره‌ها می‌تواند تا درجه 2 و بیشتر پیشرفت کند. علاوه بر این، لیزر خوردگی مهره‌ها منجر به اختلالات همراه با آن می‌شود که شامل مشکلاتی در دیسک ستون فقرات (سر خوردگی دیسک)، در مفصل ستون فقرات و در بافت‌های نرم ستون فقرات (عضلات و رباط‌ها) می‌باشد. مشکلاتی که همراه با لیزر خوردگی مهره‌ها حاصل می‌شوند نیز با گذشت زمان بدتر می‌شوند. بدتر شدن همزمان وضعیت های لیزر خوردگی مهره‌ها، دررفتگی دیسک، مشکلاتی در مفاصل، ماهیچه‌ها و رباط، علت اصلی ناتوانی و فلج بیمار می‌باشند. درمان لیزر خوردگی مهره‌ها، به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله سن و سلامت کلی فرد، میزان سرخوردگی و شدت علائم. درمان این وضعیت اغلب محافظه کارانه است و شامل استراحت، مصرف دارو و ورزش است. لیزر خوردگی شدیدتر در مهره‌ها ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشد.
علل لیزر خوردگی مهره‌ها
لیزر خوردگی مهره‌های دژنراتیو
لیزر خوردگی مهره‌های دژنراتیو شایع‌ترین علت سر خوردگی بخش‌هایی از مهره‌های ستون فقرات در بالای یکدیگر است. با گذشت زمان، بالا رفتن سن ویری باعث آسیب به بافت‌های بدن از جمله استخوان‌ها، مفاصل و رباط‌هایی می‌شود که ستون مهره‌ها را به هم متصل می‌کنند. آسیب مزمن می‌تواند منجر به از بین رفتن پایداری ستون فقرات شود. اگر تغییرات دژنراتیو (تحلیل رونده) تا حدی پیش برود که رباط‌ها و مفاصل نتوانند موقعیت مناسب ستون فقرات را حفظ کنند، نتیجه آن اسپوندیلولیستزیس دژنراتیو مهره‌ها خواهد بود.
اسپوندیلولیستزیس ایسکمیک
لیزر خوردگی ایستمیک مهره‌ها ناشی از نقص استخوانی خاصی در ستون فقرات به نام اسپوندیلولیز یا شکستگی استرسی مهره‌ها است. اسپوندیلولیز یک شکستگی و نقص بخصوصی در یک اتصال مهم بین مهره‌های مجاور است. این نقص بخصوص معمولاً بر اثر میکروترومای مکرر در دوران کودکی است. به نظر می‌آید که برخی از ورزش‌ها از جمله ژیمناستیک، غواصی و فوتبال باعث می‌شوند کودکان نسبت به ابتلا به اسپوندیلولیز، آسیب پذیرتر شوند. هنگامی که اسپوندیلولیز در هر دو طرف ستون فقرات در یک سطح خاص رخ می‌دهد، ستون مهره می‌تواند ثبات خود را از دست بدهد. در این شرایط اسپوندیلولیستزیس یا لیز خوردگی ایسکمیک مهره می‌تواند در نتیجه آن حاصل شود.
علل دیگر
سایر دلایل لیزر خوردگی مهره‌ها شامل ناهنجاری‌های مادرزادی در ستون فقرات، تروما و جراحت، تومورها و عمل‌های جراحی است.
علائم لیز خوردگی مهره‌ها
علائم لیز خوردگی مهره می‌تواند گسترده باشد، از یک یافته اتفاقی روی عکس رادیوگرافی گرفته (بدون علائم) تا کمر درد شدید و پا درد شدید بر اثر آسیب عصبی. بسیاری از موارد لیز خوردگی مهره در کودکان با علائم کمی همره هستند. کمر درد متناوب ممکن است به خصوص هنگام قوس دادن کمر دیده شود.
هنگامی که اعصاب خارج شده از نخاع، یا خود نخاع، به خاطر سرخوردگی مهره‌ها روی هم فشرده می‌شوند، در این صورت ممکن است منجر به بروز علائم عصبی گردد. علائم عصبی شایع مشاهده شده شبیه علائمی است که در هنگام بروز فتق دیسک کمر مشاهده می‌شود. علائم این بیماری شامل موارد زیر است:
- پا درد
- علائمی شوک الکتریکی مانند که در ساق پا حرکت می‌کند
- بی‌حسی یا گزگز کردن در ساق و کف پاها
- ضعف عضلانی در پاها
علائم دیگری نیز ممکن است رخ دهد. اگر علائمی از مشکلات عملکرد روده یا مثانه یا هرگونه بی‌حسی در دستگاه تناسلی را تجربه کردید، باید سریعاً به پزشک خود هشدار دهید. این علائم ممکن است نشانه سندرم دم اسب (cauda equina) بوده و ممکن است یک وضعیت اورژانسی باشد.
تشخیص
اسپوندلولیستزیس بر حسب درجه‌های لیز خوردگی مهره‌ها اندازه‌گیری می‌شود. چهار درجه وجود دارد برای این وضعیت وجود دارد که هر کدام نشان دهنده‌ی 25٪ لغزش هستند.
به عنوان مثال، اگر در یک بیمار، لیز خوردگی با درجه‌ی 2 اندازه گیری شود، این بدان معنی است که دو مهره مجاور یک تماس 50٪ روی یکدیگر دارند. این درجات با گرفتن نمای یک عکس رادیولوژی از پهلو اندازه گیری می‌شوند.
روش‌های تشخیصی دیگری نیز مانند سی‌تی‌اسکن یا MRI ممکن است برای تعیین آسیب به بافت‌های اطراف استفاده شود.
درمان لیز خوردگی مهره‌ها
درمان لیز خوردگی مهره‌ها شامل یک طیف گسترده از روش‌ها است، از کنترل و نظارت تا جراحی برای استحکام‌بخشی به ستون فقرات. تعیین برنامه درمانی مناسب بیشتر به عواملی مانند سن بیمار، نوع لغزش و علائم تجربه شده توسط بیمار وابسته است.
در مواردی که لیز خوردگی مهره‌ها کمتر و علائم قابل کنترل باشد، درمان غیرجراحی معمولاً توصیه می‌شود. به عنوان مثال، در کودکان، این ممکن است شامل محدودیت‌هایی در فعالیت‌های روزمره باشد، مانند خودداری از مشارکت در برخی ورزش‌ها.
اما در صورتی که لیز خوردگی مهره‌ها قابل توجه و شدیدتر باشد، خطر بیشتری برای پیشرفت مشکل وجود دارد و ممکن است نیاز به جراحی باشد. همچنین، بیمارانی که علائم فشردگی عصبی دارند، احتمال بیشتری برای نیاز به جراحی دارند. در صورت فشردگی عصبی برای مدت طولانی، اعصاب ممکن است آسیب ببینند و این موضوع نیازمند مداخله جراحی است.
استراحت
در مرحله‌ی اول، درمان لیز خوردگی مهره‌ها شامل استراحت تا حد امکان است. دراز کشیدن به پشت بر روی یک تشک محکم، راحت‌ترین وضعیت برای استراحت است. سعی کنید از نشستن طولانی مدت خودداری کنید. پزشک شما ممکن است برای محدود کردن حرکت در ستون فقرات، بریس را به عنوان یک روش برای درمان لیز خوردگی مهره‌ها، برای شما سفارش دهد.
- از فعالیت شدید خودداری کنید – این شامل اجتناب از خم شدن و بلند کردن و جلوگیری از ایستادن طولانی مدت است.
استعمال یخ و یا گرما
در ابتدا، یخ می‌تواند برای کاهش التهاب اولیه، به عنوان درمانی برای لیز خوردگی مهره‌ها مفید باشد. روزانه چندین بار یک پک یخ پیچیده شده در یک تی شرت یا حوله نازک را ب روی کمر خود قرار دهید. اگر پک یخ ندارید، از یک کیسه سبزیجات منجمد استفاده کنید.
گرما باعث کاهش اسپاسم عضلات و افزایش جریان خون به بافت‌های آسیب دیده می‌شود. اگر از پدهای گرمایی استفاده می‌کنید، از تنظیمات کم یا متوسط روی آن استفاده کنید یا یک حمام بخار گرم را امتحان کنید. گاهی اوقات، انجام برنامه‌های متناوب استعمال گرما و سرما، یک روش درمانی مؤثر برای سر خوردگی مهره‌ها و نیز برای تسکین درد است.
طب سوزنی یا طب فشاری
طب سوزنی یا طب فشاری (acupressure) به کاهش درد ناشی از لیز خوردگی مهره‌ها بر روی هم در برخی از بیماران کمک می‌کند. برخی افراد همچنین درمان کایروپراکتیک (درمان دستی) را یک درمان جایگزین مؤثر برای لیز خوردگی مهره‌ها می‌دانند. اگر یک روش درمانی جایگزین را امتحان می‌کنید، حتماً پزشکانی را پیدا کنید که در درمان لیز خوردگی مهره‌ها مهارت دارند.
بریس
ممکن است برخی از بیماران برای محدود کردن حرکت در ستون فقرات نیاز به پوشیدن یک بریس کمر (کمر بند طبی) داشته باشند و فرصتی را برای بهبودی شکستگی در مهره‌ها فراهم کنند. از بریس یا ساپورت کمر برای کمک به تثبیت کمر و کاهش درد استفاده می‌شود. در طی یک بررسی آماری، بیمارانی که با بریس درمان شدند، در مقایسه با بیمارانی که از بریس استفاده نکرده‌اند، بهبودی قابل توجهی را در مسافت پیاده روی و کاهش میزان درد در فعالیت‌های روزانه مشاهده کردند. در طی این درمان، عکس‌برداری رادیولوژی دوره‌ای برای تعیین اینکه آیا لغزش استخوان ادامه دارد یا خیر انجام می‌شود.
فیزیوتراپی
تمرینات پایدارسازی کمر، اساسی‌ترین بخش درمان می‌باشند. این تمرینات باعث تقویت عضلات شکمی (عضلات میانی بدن) و پشتی می‌شوند و حرکت استخوانی ستون فقرات را به حداقل می‌رسانند. به طور کلی، برای دستیابی به بهبودهای بالینی لازم است که درمان روزانه و تهاجمی با تمرینات پایدارسازی در بازه‌ی زمانی هشت تا دوازده هفته انجام شود. برنامه‌ها و دستورالعمل‌های درمانی ممکن است شامل استفاده از روش‌های کاهش درد، بریس، ورزش، تراپی اولتراسوند، تحریک الکتریکی و تنظیم فعالیت باشند. درمان فیزیوتراپی به منظور کاهش درد، بازگرداندن دامنه‌ی حرکتی و عملکرد، تقویت و استحکام‌بخشی به ستون فقرات و احیای تحرک بافت عصبی توصیه می‌شود.
داروهایی برای لیز خوردگی مهره‌ها
اولین قدم شما برای درمان لیز خوردگی مهره‌ها، مصرف داروهایی موسوم به داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) است. NSAIDها به تسکین التهاب، درد، خشکی و تورم کمک می‌کنند. اگرچه NSAIDها هنگامی که به لیزر خوردگی مهره‌ها مبتلا هستید، مشکلات سیستم ایمنی بدنتان را درمان نمی‌کنند. این مشکلات باعث آسیب به مفاصل و استخوان‌های شما می‌شود.
تزریق‌ها
اگر التهاب شدید باشد، پزشک ممکن است استروئید نیز تجویز کند. استروئیدها، از جمله کورتیزون، تورم را به سرعت کاهش می‌دهند. تزریق کورتیزون که مستقیماً در ناحیه آسیب دیده انجام می‌شود، تأثیر آنی بر دیسک جابجا شده خواهد داشت. کورتیکواستروئید به بهبود التهاب عصبی و لخته شدن خون در مفاصل کمک می‌کند.
تمرینات ورزشی برای سر خوردگی مهره‌ها
در وضعیت لیز خوردگی مهره‌ها، یکی از مهره‌های ستون فقرات شما از موقعیت طبیعی خود به سمت مهره‌ی زیرین خود حرکت می‌کند. این وضعیت می‌تواند باعث بروز درد و علائم دیگری شود. یکی از درمان‌های این بیماری، جراحی فیوژن ستون فقرات است، اما درمان‌های غیر جراحی و ورزش‌هایی نیز اغلب برای بهبود لیز خوردگی مهره‌ها توصیه می‌شود.
تمرینات زیر معمولاً برای بیماران مبتلا به این بیماری تجویز می‌شود. قبل از شروع آن‌ها باید در مورد مناسب بودن این تمرینات با فیزیوتراپیست خود صحبت کنید. به طور کلی، این تمرینات را باید 3 بار در روز انجام دهید و فقط به شرطی که علائمی ایجاد نکنند یا علائم موجود افزایش پیدا نکنند. فیزیوتراپیست شما می‌تواند به شما توصیه کند که چه زمانی برای شروع تمرینات اولیه مناسب است و چگونه می‌توانید در ادامه‌ی کار، سطح تمریناتتان را از متوسط به پیشرفت و تمرینات جدید دیگر تغییر دهید. به‌عنوان یک قاعده کلی، اضافه کردن تمرین‌ها یا پیشرفته‌تر کردن سطح تمرینات فقط باید به شرطی انجام شود که هیچ افزایشی در میزان علائم وجود نداشته باشد.
تمرین زانو به سینه –Knees To Chest
برای شروع تمرین، روی زمین دراز بکشید و زانوهایتان را خم کنید. هر دو زانو را با کمک دست‌هایتان به آرامی به سمت سینه ببرید تا جایی که دردی احساس نکرده‌اید، این کشش را ادامه دهید تا وقتی که یک کشش خفیف تا متوسط (نه بیشتر از آن) در کمرتان احساس کنید. این حرکت را 5 تا 10 بار تکرار کنید، به شرطی که علائمتان بیشتر نشوند.
حرکت کششی گربه
برای انجام این تمرین، روی چهار دست و پا قرار بگیرید و دستان خود را در جلوی خود بالاتر از سطح سر قرار دهید. به آرامی وزن خود را به عقب و به سمت پاشنه‌های ببرید، به صورتی که باسنتان به سمت قوزت پاهایتان بیاید و تا جایی که می‌توانید بدون درد پیش بروید و به شرطی که کششی بیش از میزان خفیف تا متوسط احساس نکنید. 2 تا 5 ثانیه نگه دارید و حرکت را 10 بار با کشش خفیف تا متوسط تکرار کنید به شرطی که انجام تمرین بدون درد باشد.
حرکت پل
برای شروع این تمرین به پشت دراز بکشید. باسنتان را به آرامی بالا بیاورید در حالیکه از کف پا به روی زمین فشار وارد می‌کنید تا وقتی که زانوها، باسن و شانه ها در یک خط تقریباً صاف و مستقیمی قرار بگیرند. در هنگام انجام این حرکت، عضلات باسنتان (عضلات سرینی) را سفت نگه دارید. این حرکت را برای 2 ثانیه نگه دارید و سپس پشتتان را به آرامی پایین بیاورید. 10 تا 20 بار این تمرین را تکرار کنید، به شرطی که دردی ایجاد نکند.
حرکت اسکات با توپ سوئیسی
این تمرین را در حالت ایستاده شروع کنید به طوری که پاها به اندازه عرض شانه از هم باز باشند، پاهایتان رو به جلو و یک توپ سوئیسی که بین دیوار و پشت خود قرار گرفته باشد، همان‌طور که در تصویر بالا نشان داده شده است. به روشی دیگر، می‌توانید این تمرین به صورتی انجام دهید که پشتتان بر روی دیوار تکیه داده باشد (بهتر است که کمر اصطکاک کمی با یک سطح داشته باشد). به آرامی یک حرکت اسکات را انجام دهید، پشت خود را صاف نگه دارید. زانوهای شما باید هم‌راستا با انگشتان میانی پایتان باشد و نباید از انگشتان پا جلوتر بیاید. 10 تا 20 تکرار انجام دهید به شرط اینکه این تمرین بدون درد انجام شود. در طول تمرین، عضله عرضی شکم خود را فعال نگه دارید.
عمل جراحی
اگر مهره‌ها همچنان به لغزش خود ادامه دهند یا اگر درد با انجام درمان محافظه کار برطرف نشود و این وضعیت در فعالیت‌های روزانه‌تان اختلال وارد کند، ممکن است عمل جراحی لازم باشد. اهداف اصلی جراحی برای لیز خوردگی مهره‌ها، تسکین درد ناشی از عصب تحریک‌شده، تثبیت ستون فقرات در جایی که مهره‌ها از جای خود خارج شده‌اند و افزایش توانایی عملکرد فرد است. معمولاً از دو روش جراحی برای درمان لیز خوردگی مهره‌ها استفاده می‌شود.
- اولین روش یک لامینکتومی برطرف کننده‌ی فشار است که شامل برداشتن بخشی از استخوانی است که بر اعصاب فشار وارد کرده است. اگرچه این روش می‌تواند درد را کاهش دهد، اما برداشتن یک تکه استخوان می‌تواند ستون فقرات را ناپایدار کند.
- روش دوم با نام فیوژن ستون فقرات برای ایجاد ثبات انجام می‌شود. در عمل فیوژن، یک قطعه استخوان به قسمت پشت ستون فقرات پیوند داده می‌شود. در حالی که استخوان بهبود می‌یابد (جوش می‌خورد)، با ستون فقرات ترکیب می‌شود ایجاد یک توده‌ی استخوانی محکم از حرکت ستون فقرات و تثبیت آن جلوگیری می‌کند. در بعضی موارد، از ابزارهایی مانند میله یا پیچ برای نگه داشتن محکم مهره‌ها در هنگام التیام و بهبود فیوژن استفاده می‌شود.
