پیچ‌خوردگی مچ پا پس از چرخش ناگهانی پا ایجاد میشود. امکان دارد این نوع آسیب‌دیدگی در زمان فعالیت‌های ورزشی یا در طی انجام فعالیت‌های روزانه بروز دهد. گام برداشتن به شیوه غیر صحیح و یا راه رفتن بر روی سطح ناصاف می‌تواند سبب بروز پیچ‌خوردگی مچ پا شود. آسیب‌دیدگی و پیچ‌خوردگی مچ پا از جمله شایع‌ترین مشکلات مرتبط با پا محسوب میشود.
پیچ‌خوردگی مچ پا
پیچ‌خوردگی مچ پا معمولاً در شرایطی رخ می‌دهد که فرد در حین پریدن یا دویدن بر روی سطح ناهموار فرود می‌آید. به عنوان مثال، در ورزش بسکتبال، اگر یک بازیکن بعد از پریدن بر روی پای یک بازیکن دیگر فرود بیاید، احتمالاً پیچ‌خوردگی مچ پا رخ می‌دهد. همچنین، در فعالیت‌های روزمره مانند پایین آمدن از روی جدول یا لغزش بر روی یخ نیز ممکن است پیچ‌خوردگی مچ پا ایجاد شود.
پیچ‌خوردگی مچ پا باعث آسیب‌دیدگی رباط‌هایی میشود که مچ پا را حفاظت می‌کنند. این رباط‌ها حرکت بیش از حد مفصل را کنترل می‌کنند. در هنگام پیچ‌خوردگی، رباط ممکن است به طور جزئی یا کامل کشیدگی شده و به طور جزئی یا کامل پاره شود.
پیچ‌خوردگی مچ پا به دو صورت ایجاد میشود:
پیچ‌خوردگی مچ پا در اثر چرخش به سمت داخل
شایع‌ترین نوع پیچ‌خوردگی مچ پا زمانی بروز می‌کند که مچ پا به سمت داخل بچرخد. در زمان بروز این نوع آسیب‌دیدگی، رباط‌های خارجی بیش از حد کشیده می‌شوند. سه رباط خارجی مچ پا از بخش خارجی مفصل محافظت می‌کنند. در حدود 90 درصد از پیچ‌خوردگی‌های مچ پا در اثر چرخش مچ به داخل ایجاد میشود. درد همیشه در قسمت خارجی مچ ایجاد شده و معمولا دردی در قسمت داخلی مفصل بروز نمی‌کند.
پیچ‌خوردگی مچ پا در اثر چرخش به سمت خارج
این نوع پیچ‌خوردگی در اثر چرخش مچ پا به خارج ایجاد میشود. در این حالت، رباط داخلی به نام دلتوئید بیش از حد کشیده میشود. درد در قسمت داخلی مفصل مچ پا بروز می‌کند.
همچنین امکان دارد پیچ‌خوردگی در قسمت بالای مچ پا نیز ایجاد شود. بهبود آسیب‌دیدگی در این حالت دشوارتر انجام میشود چرا که رباط‌های بالای مچ پا و همچنین رباط‌های بخش جانبی مفصل دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند. رباطی که دو استخوان پا را به هم متصل می‌کند سین‌دسموز نام دارد که در این نوع پیچ‌خوردگی دچار آسیب میشود.
علائم پیچ‌خوردگی مچ پا
شایع‌ترین علائم پیچ‌خوردگی مچ پا عبارتند از:
- ورم مفصل مچ پا
- کبودی اطراف مچ پا، و در برخی از مواقع کبودی از مچ به پایین و انگشتان
- درد در اطراف مچ پا
- دشواری در خم کردن مچ پا به بالا یا پایین
- بروز درد در زمان راه رفتن
شدت پیچ‌خوردگی مچ پا
شدت پیچ‌خوردگی مچ پا با میزان آسیب‌دیدگی رباط مرتبط می‌باشد. با استفاده از طبقه‌بندی درجات مختلف پیچ‌خوردگی، شخص از شدت آسیب‌دیدگی و زمان بهبودی اطلاع پیدا می‌کند.
- پیچ‌خوردگی درجه 1 مچ پا: پیچ‌خوردگی درجه 1 سبب کشیدگی رباط میشود. علائم شامل درد و ورم می‌باشند. بیشتر بیماران می‌توانند بدون عصا راه بروند ولی ممکن است قادر به پریدن یا راه رفتن سریع نباشند.
- پیچ‌خوردگی درجه 2 مچ پا: پیچ‌خوردگی درجه 2 در اثر پارگی شدید و جزئی رباط ایجاد میشود. در این حالت ورم و کبودی شدیدتری در اثر خونریزی زیر پوست ایجاد میشود و معمولا درد در زمان راه رفتن وجود دارد ولی بیمار می‌تواند چند قدم راه برود.
- پیچ‌خوردگی درجه 3 مچ پا: در این نوع پیچ‌خوردگی، رباط به طور کامل پاره میشود. در این حالت مچ پا دردناک شده و امکان دارد راه رفتن دشوار شود. همچنین ممکن است احساس بی‌ثباتی در مفصل مچ پا ایجاد شود.
درد و ورم شایع‌ترین علائم پیچ‌خوردگی مچ پا محسوب می‌شوند و در ناحیه آسیب‌دیدگی معمولا کبودی مشاهده میشود. در روزهای پس از پیچ‌خوردگی، کبودی تا انگشتان پا ادامه پیدا می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟
در صورت بروز علائم زیر پس از پیچ‌خوردگی مچ پا بایستی به پزشک مراجعه شود. این علائم شامل:
- عدم توانایی در راه رفتن با مچ آسیب‌دیده
- ورم شدید
- علائمی که سریع بهبود پیدا نمی‌کنند و یا بیش از چند روز ادامه دارند
- درد در قسمت بالا یا پایین مچ پا
تشخیص بین پیچ‌خوردگی مچ پا و شکستگی مچ ممکن است دشوار باشد و در برخی موارد نیاز به تصویربرداری با اشعه ایکس دارد. درد و ورم متوسط از علائم شایع پیچ‌خوردگی محسوب می‌شوند، اما علائمی مانند عدم توانایی در قرار دادن وزن بر روی پا یا بروز درد در قسمت استخوان مچ نیاز به مراجعه فوری دارند.
پیچ‌خوردگی قسمت بالای مچ ناشی از آسیب‌دیدگی رباط‌های بالای مچ پا رخ می‌دهد. در این نوع پیچ‌خوردگی، رباط‌های بالای مفاصل نیز آسیب می‌بینند. این رباط‌ها دو استخوان درشت و نازک را به هم متصل می‌کنند. ممکن است پیچ‌خوردگی قسمت بالای مچ نیازمند زمان بیشتری برای بهبودی و توانبخشی باشد.
درمان اولیه پیچ‌خوردگی مچ پا
درمان اولیه پیچ‌خوردگی مچ پاجهت درمان اولیه پیچ‌خوردگی مچ پا از روش‌های زیر استفاده میشود:
- استراحت: استراحت و محافظت از ناحیه آسیب‌دیده از اهمیت زیادی برخوردار است. در صورت بروز درد در زمان قرار دادن وزن بر روی مچ پا، بایستی از عصا استفاده شود. اگر حرکت دادن مچ سبب بروز درد میشود، استفاده از آتل به بی‌حرکت نگه داشتن مچ کمک می‌کند.
- یخ: می‌توان از یخ بر روی ناحیه آسیب‌دیده استفاده کرد. سرما سبب کاهش ورم و درد در ناحیه آسیب‌دیده میشود. پس از آسیب‌دیدگی باید سریعا از یخ استفاده شود. یخ باید برای مدت 20 دقیقه، سه بار در روز (در 48 ساعت اول پس از آسیب‌دیدگی) مورد استفاده قرار گیرد.
- فشرده‌سازی: استفاده از بانداژ جهت فشرده‌سازی ناحیه آسیب‌دیده به کاهش ورم کمک می‌کند. باند فشرده‌ساز نباید بیش از حد محکم بسته شود چرا که می‌تواند سبب بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا افزایش درد شود.
- بالا نگه داشتن ناحیه آسیب‌دیده: مچ پا بایستی بالاتر از سطح قلب نگه داشته شود. این روش به کاهش ورم در ناحیه آسیب‌دیده کمک می‌کند.
بسته به شدت پیچ‌خوردگی امکان دارد برای مدتی به استفاده از عصا در زمان راه رفتن نیاز باشد. استفاده از عصا سبب کاهش میزان وزن وارد بر مچ شده و به بهبود مچ پا کمک می‌کند و همچنین در تسکین درد مچ پا در زمان راه رفتن کمک می‌کند.
فیزیوتراپی چه کمکی به پیچ‌خوردگی مچ پا می‌کند؟
متخصص فیزیوتراپی وضعیت مچ پا را ارزیابی می‌کند. ارزیابی متخصص شامل موارد زیر می‌باشد:
- معاینه ناحیه آسیب‌دیده
- بررسی دامنه حرکتی
- بررسی ورم مفصل
- ارزیابی قدرت
- بررسی قابلیت حرکتی
- ارزیابی تعادل
پس از ارزیابی عارضه، متخصص فیزیوتراپی برنامه درمانی و ورزشی جهت درمان پیچ‌خوردگی مچ پا را طرح‌ریزی می‌کند.
برنامه ورزشی فیزیوتراپی جهت درمان پیچ‌خوردگی مچ پا
جهت بهبود قدرت و دامنه حرکتی مچ پا بایستی از برنامه ورزشی استفاده شود. ورزش باید بدون وارد شدن وزن بر روی مچ پا انجام شود. با گذشت زمان، شدت تمارین ورزشی را می‌توان افزایش داد. برنامه ورزشی ویژه جهت بهبود پیچ‌خوردگی مچ پا شامل:
- تمارین مربوط به دامنه حرکتی: این تمارین ورزشی به بهبود آسیب‌دیدگی کمک می‌کنند. معمولا پس از پیچ‌خوردگی مچ پا، مفاصل در اثر عدم حرکت سفت می‌شوند. بهبود دامنه حرکتی جهت جلوگیری از آسیب‌دیدگی در آینده از اهمیت زیادی برخوردار است.
- تمارین ورزشی ایزومتریک: این نوع تمارین ورزشی سبب افزایش قدرت در اطراف مفصل مچ پا می‌شوند. تمارین ورزشی ایزومتریک در مراحل اولیه توانبخشی و زمانی که در اثر حرکت مفصل مچ پا درد ایجاد میشود، انجام می‌شوند.
- تمارین مقاومتی: تمارین ورزشی مقاومتی با حرکت دادن مفصل در مقابل نیروی خلاف جهت حرکت انجام میشود. این نوع تمارین سبب تقویت عضلات اطراف مچ پا و محافت از مفصل می‌شوند.
- تمارین ورزشی جهت بهبود تعادل و حس عمقی: امکان دارد متخصص فیزیوتراپی از تمارین مخصوص جهت بهبود تعادل و حس عمقی اطراف مچ پا استفاده کند. این نوع تمارین به جلوگیری از پیچ‌خوردگی مچ در آینده و همچنین بازگشت به فعالیت‌ها روزانه کمک می‌کنند.
- تمارین ورزشی پلیومتریک: پس از بهبود قابل توجه مچ پا، امکان دارد متخصص فیزیوتراپی از تمارین ورزشی پلیومتریک استفاده کند. ورزش پلیومتریک به افزایش آمادگی جهت انجام فعالیت‌های شامل دویدن و پریدن و تفکیک عضلات در زمان انجام تمارین ورزشی کمک می‌کند.
جهت اطمینان از بی‌خطر بودن تمارین، پیش از انجام هر گونه فعالیت ورزشی بایستی با پزشک مشورت شود.
بهبود پیچ‌خوردگی مچ پا به چقدر زمان نیاز دارد؟
بهبود پیچ‌خوردگی مچ پا در بیشتر موارد نیاز به شش هفته زمان دارد. در صورت پیچ‌خوردگی شدید، ممکن است بهبود بیشتری زمان ببرد و چند هفته بیشتر طول بکشد. به‌طور نادر، رباط مچ پا می‌تواند کاملاً پاره شده یا به حدی کشیدگی داشته باشد که به‌طور مداوم منجر به پیچ‌خوردگی مچ پا شود. در این موارد، جراحی ممکن است لازم باشد تا رباط مچ پا ترمیم شود.
