دیسک‌های بین مهره‌ای در ستون فقرات نقش مهمی در قسمت پایین کمر ایفا می‌کنند. این دیسک‌ها به نوعی به عنوان یک ضربه‌گیر در بین مهره‌ها عمل می‌کنند، وزن و فشار وارد شده از قسمت فوقانی بدن را تحمل می‌کنند و امکان حرکات کمر را در همه جهات فراهم می‌کنند.
با این حال، اگر دیسک دچار پارگی شود و مقداری از مواد درونی آن به بیرون از دیسک نشت کند، به راحتی زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و موجب تحریک اعصاب موجود در ستون فقرات و بروز کمر درد و حتی درد و علائم دیگر در پاها می‌شود.
فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمر یک مشکل بسیار شایع است که اغلب موارد در افراد بین 35 تا 50 ساله رخ می‌دهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علائم دیسک کمر و رزرو وقت مشاوره با مرکز جامع توانبخشی امید به شماره‌های 09107803155 و 02188801800 تماس حاصل فرمایید.
دیسک کمر چگونه دچار فتق می‌شود؟
بسیاری از افراد در طول زندگی خود با دردهای ناحیه پایینی کمر مواجه می‌شوند. ممکن است در اثر بلند کردن یک جعبه سنگین با تکنیک نادرست، یا به طور آهسته و بدون دلیل واضح، درد کمر آغاز شود. این نوع درد که گاهاً به یک یا هر دو پا منتقل می‌شود، میتواند برای فرد مبتلا به آن، بسیار ناخوشایند باشد.
درمان درد کمر در ناحیه پایینی ستون فقرات شامل ترکیبی از فعال‌سازی و تقویت عضلات شکمی، افزایش انعطاف پذیری، فیزیوتراپی دستی (مانند تکنیک‌های منوال تراپی)، کار با مفاصل، تکنیک‌های آرامش و انرژی‌دهی عضلانی، حرکات در بافتهای نرم بدن و در صورت لزوم، روش‌های خاص دیگر است. آموزش به بیمار درباره نگهداری حالت صحیح بدن در حین ایستادن و نشستن، تصحیح فعالیت‌های بدنی و استراتژی‌های حرکتی دیگر، برای تقویت و بهبود درد کمر در ناحیه پایینی ستون فقرات، حائز اهمیت است. با استفاده از رویکرد چند وجهی و تمرین مداوم، مداخله فیزیوتراپی میتواند بدون نیاز به جراحی و عمل جراحی، افراد را به بازگشت به حرکت و عملکرد مطابق تمایلات شخصی خودشان، راهنمایی کند.
علائم فتق دیسک کمر
علائم فتق دیسک کمر در افراد مختلف بسیار متفاوت است. برخی افراد تنها درد خفیفی در ناحیه کمر و کشاله ران دارد و برخی دیگر دچار بی حسی و ضعف گسترده ای در ناحیه پاها می‌شوند که این وضعیت به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد.
در اکثریت قریب به اتفاق موارد، درد کمر و پاها در عرض شش هفته کاهش می‌یابد؛ اما علیرغم این که مدت زمان بروز درد نسبتا کوتاه است، شدت درد برای بیمار میتواند طاقت فرسا باشد و غیرقابل تحمل باشد تا جایی که انجام فعالیت‌های روزمره را سخت یا غیرممکن کند. در برخی از افراد این درد بیش از شش هفته طول می‌کشد و تبدیل به دردی مزمن و دردسرساز می‌شود.
شایعترین علائم دیسک کمر
بیرون‌زدگی دیسک موجب می‌شود به عصب‌های مجاور فشار وارد شود و در نتیجه این عصبها ملتهب شوند و سیگنال‌های درد در طول مسیر عصب منتشر شوند. بیرون‌زدگی دیسک کمر شایعترین عامل بروز درد سیاتیک است. این درد در امتداد عصب سیاتیک یعنی از کشاله ران تا پایین ساق پا منتشر می‌شود.
برخی از علائم کلی بیرون‌زدگی دیسک کمر در ادامه شرح داده شده‌اند:
درد پا
درد پا معمولا از درد کمر شدیدتر است. اگر درد بیمار در امتداد مسیر انشعاب عصب سیاتیک یعنی از کمر تا کشاله ران و سپس ساق پا، احساس می‌شود؛ به آن درد سیاتیک یا رادیکولوپاتی گفته می‌شود.
دردهای عصبی
شاخص‌ترین نشانه فتق دیسک کمر، وجود دردهای عصبی مانند احساس سوزش، احساس تیر کشیدن، منتشر شدن درد مانند جریان الکتریکی یا احساس وارد شدن جسم تیز (مثل چاقو) درون بافت‌ها است. (این علائم توسط بیمار با عباراتی مثل تیر کشیدن، حس فرو رفتن چاقو در پا یا کمر، ذوق‌ذوق کردن و مانند آن توصیف می‌شود)
متغیر بودن محل بروز علائم
بسته به این که کدام یک از دیسک‌های ستون فقرات دچار فتق شده و این که میزان بیرون‌زدگی دیسک چقدر است، محل بروز علائم و شدت آن نیز فرق می‌کند. بروز علائم معمولا در یک طرف (مثلا یک پا) است. درد و سایر علائم ممکن است در قسمت پایین کمر، باسن، جلوی ران، پشت ران، ساق پا یا انگشتان پا احساس شود.
علائم نورولوژیکی (عصبی)
بیمار ممکن است بی حسی، سوزن‌سوزن شدن، گزگز، درد یا ضعف را در ناحیه ران یا ساق پا یا انگشتان پا حس کند.
افتادگی پا
فشار وارد شدن به عصبها ممکن است باعث بروز ضعف و مشکل در بلند کردن پاها در هنگام راه رفتن یا حفظ تعادل هنگام ایستادن روی سطح ناهموار شود. به این حالت، افتادگی پا گفته می‌شود.
کمر درد
درد در ناحیه کمر میتواند به صورت درد مبهم در کل ناحیه کمر، یا درد تیر کشنده یا درد ضربان‌دار (ذوق‌ذوق کردن) توصیف شود. این درد میتواند با خشکی و گرفتگی کمر همراه باشد. اگر فتق دیسک کمر تنها موجب گرفتگی عضلات کمر شده باشد، معمولا طی یک یا دو روز استراحت کردن و اعمال کمپرس سرد و گرم و قرار دادن بالشت زیر زانو (در هنگام دراز کشیدن) برطرف می‌شود.
تشدید درد با حرکت کردن
درد کمر و پا ممکن است بعد از ایستادن یا نشستن طولانی مدت یا پس از راه رفتن (حتی با طی کردن فاصله کوتاهی) عود کند یا تشدید شود. برخی کارها مانند خندیدن، عطسه کردن، سرفه کرن و مانند آن نیز ممکن است درد را تشدید کنند.
تشدید درد با خم شدن به جلو
بسیاری از بیماران گزارش می‌کنند که در حالات خاصی مانند خم شدن به جلو یا قوز کردن هنگام نشستن، میزان درد را به طور قابل توجهی بیشتر می‌کند.
عود کردن ناگهانی درد
درد ناشی از فتق دیسک کمر معمولاً به طور ناگهانی ظاهر می‌شود و به سرعت شدت می‌گیرد. در این حالت، فرد ممکن است هیچ حادثه یا شرایط خاصی را به یاد نیاورد که احتمالاً منجر به بروز این درد شده باشد. هر چه بیرون‌زدگی دیسک کمر بیشتر باشد، علائم مربوطه نیز شدیدتر خواهد بود. اگر بیرون‌زدگی دیسک فشار زیادی بر روی عصب‌های مجاور ایجاد نکند، درد به نسبت خفیف است و معمولاً به ناحیه کمر محدود می‌شود. در صورتی که درد کمر به طور ناگهانی و شدید بروز کرده و سپس پس از چند روز بهبود یابد، این با احتمال زیاد نشانه‌های اولیه فتق دیسک است.
علائم نادر اما خطرناکِ دیسک کمر
از دست دادن کنترل مثانه یا روده، درد در ناحیه کمر، بی حسی در ناحیه پهلو یا احساس ضعف در هر دو پا، نشانه‌های یک وضعیت نادر اما خطرناک به نام سندرم دم اسبی هستند.
در این حالت، فشاری که بر شاخه‌های عصبی در انتهای ستون فقرات وارد می‌شود، بسیار بالا است و اگر به طور فوری به این وضعیت رسیدگی نشود، ممکن است به فلج و اختلالات دائمی دیگری منجر شود. در صورت بروز این علائم، باید بلافاصله اقدامات پزشکی فوری انجام شود، از جمله انجام آزمایشات تشخیصی و در صورت لزوم، اقدام به جراحی.
علل بیرون‌زدگی دیسک کمر
فتق دیسک اغلب در نتیجه بالا رفتن سن و تضعیف تدریجی بافت دیسک (نازک شدن لایه خارجی دیسک و کاهش مایعات درون دیسک) ایجاد می‌شود که اصطلاحا به آن فرسایش دیسک یا دیسک دژنراتیو گفته می‌شود. در این حالت، حتی یک چرخش جزئی کمر یا فشار کم میتواند باعث پارگی یا بیرون‌زدگی دیسک شود.
اغلب بیماران نمی توانند به خاطر بیاورند که چه کاری انجام داده اند که موجب آسیب دیدن دیسک آنها شده است. گاهی اوقات، استفاده از عضلات کمر به جای عضلات ساق و ران برای بلند کردن اجسام سنگین میتواند منجر به فتق دیسک شود. چرخیدن از ناحیه کمر خصوصا در نگامی که جسمی سنگین در دست دارید، نیز میتواند باعث فتق دیسک شود. به ندرت پیش می‌آید که یک حادثه ی شدید و مشخص مانند ضربه خوردن، زمین خوردن یا افتادن از ارتفاع علت اصلی فتق دیسک کمر باشد.
عواملی خطر برای بروز دیسک کمر
عواملی که می‌توانند خطر بروز فتق دیسک را افزایش دهند عبارتند از:
اضافه وزن
داشتن وزن بیش از حد، باعث وارد شدن فشار مضاعف بر روی دیسک‌های کمر شما می‌شود.
ماهیت شغلی فرد
افرادی که از نظر فیزیکی مشاغل سختی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات کمر هستند. بلند کردن مکرر اجسام، کشیدن، هل دادن، خم شدن و چرخش به طرفین، حرکاتی هستند که می‌توانند خطر بروز فتق دیسک را افزایش دهد.
داشتن سابقه خانوادگی در ابتلا به دیسک کمر
مطالعات انجام شده در این زمینه نشان داده اند که روند فرسایش دیسک در افراد میتواند به عوامل ژنتیکی وابسته باشد و فرسایش دیسک نیز رابطه مستقیمی با بروز فتق دیسک کمر دارد. یک تحقیق گسترده در این زمینه نشان داده است که بررسی سوابق خانوادگی افراد در ابتلا به فتق دیسک کمر بهترین فاکتور برای پیش‌بینی بروز این مشکل در افراد است.
سیگار کشیدن
پزشکان تصور می‌کنند که سیگار کشیدن باعث کاهش میزان اکسیژن‌رسانی به دیسک می‌شود و این امر نیز موجب می‌شود که دیسک‌ها سریعتر دچار فرسایش شوند.
تشخیص دادن فتق دیسک کمر
برای ایکه بدانید به مشکل فتق دیسک کمر مبتلا شده اید یا خیر باید به مخصص ارتوپد مراجعه کنید. در صورتی که کمر درد شما همراه با درد ساق پا باشد، مشکوک به فتق دیسک هستید. پزشک ابتدا شما را معاینه فیزیکی می‌کند و احتمالا آزمایش بلند کردن پا را روی شما انجم می‌دهد. در این صورت باید روی تخت دراز بکشید و یک پا را به صورت صاف به سمت بالا بلند کنید. اگر شما دچار فتق دیسک باشید و عصب‌های شما تحت فشار باشند، این حرکت باعث تشدید درد و انتشار آن در سراسر پای شما می‌شود. پزشک همچنین در مورد علائم شما مانند بیحسی، ضعف و آهسته شدن واکنش‌های عضلانی شما، سولاتی خواهد کرد.
معمولا برای بررسی وضعیت بیمار، انجام آزمایشات و عکسبرداری تجویز می‌شود:
اسکن ام‌آر‌آی
تصاویر به دست آمده از اسکن ام‌آر‌آی می‌توانند علاوه بر ستون فقرات، نخاع، بافتهای نرم و شاخه‌های عصبی را نشان بدهند. این روش، بهترین روش عکسبرداری برای بررسی و ارزیابی وضعیت بیرون‌زدگی دیسک کمر است.
آزمایش هدایت عصبی (NCS) و الکترومیوگرام (EMG)
در این آزمایش از تکانه‌های الکتریکی برای بررسی میزان فشار وارد شده بر روی عصبها (ناشی از فتق دیسک) استفاده می‌شود. تجویز هدایت عصبی و الکترومیوگرم برای تشخیص فتق دیسک کمتر رایج است و فقط در صورت داشتن علائم عصبی مانند بیحسی و ضعف و انتشار درد، تجویز می‌شوند.
این آزمایشات معمولاً تنها در صورتی مورد استفاده قرار می‌گیرند که اسکن MRI و معاینه فیزیکی بی‌نتیجه باشند و پزشک احتمال بدهد که مشکل دیگری ممکن است وجود داشته باشد.
عکسبرداری اشعه ایکس (رادیولوژی)
عکسبرداری اشعه ایکس نیز کمتر برای تشخیص فتق دیسک به کار می‌رود چر که تصاویر به دست آمده، بافتهای نرم مانند دیسک‌ها و عصبها را به سختی نشان می‌دهند. با این حال ممکن است به عنوان آزمایشات اولیه و یا برای بررسی سایر مشکلات مانند شکستگی استخوان یا تشکیل خارهای استخوانی، انجام رادیولوژی تجویز شود.
روش‌های درمان فتق دیسک کمر
در اغلب بیماران، انجام درمان‌های محافظه کارانه موجب تسکین درد و علائم دیگر ظرف مدت چند روز یا چند هفته می‌شود. این درمان‌ها شامل روش‌هایی مانند استراحت کردن و مصرف دارو می‌شود.
دارودرمانی
داروهای مسکن بدون نسخه
اگر درد شما خفیف تا متوسط است، پزشک ممکن است داروهای مسکن ساده مانند استامینوفن (تیلنول، سایرین)، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB، دیگران) یا ناپروکسن سدیم (Aleve) را توصیه کند. این داروها بدون نسخه نیز از داروخانه قابل تهیه هستند.
تزریق کورتیزون
اگر درد شما با داروهای خوراکی بهبود پیدا نکند، ممکن است پزشک شما تزریق داروی کورتیکاستروئید را تجویز کند. این دارو ممکن است در ناحیه اطراف اعصاب نخاعی تزریق شود. برای هدایت سوزن به محل دقیق و صحیح در ستون فقرات از تصاویر همزمان از ستون فقرات استفاده می‌شود.
شل‌کننده عضلات
در صورتی که دچار گرفتگی و اسپاسم عضلانی باشید ممکن است پزشک داروهای شل‌کننده عضلات را برای شما تجویز کند. خواب‌آلودگی و احساس گیجی از عوارض شایع این داروها است.
اوپیود‌ها (داروهای مسکن نوع مخدر)
بسیاری از پزشکان به دلیل عوارض جانبی و احتمال اعتیاد، از تجویز داروهای اوپیود اجتناب می‌کنند؛ اما در صورتی که درد بیمار با هیچ دارویی تسکین پیدا نکند، ممکن است مصرف کوتاه مدت اوپیود‌ها مانند کدئین یا ترکیب اکسی کدون-استامینوفن تجویز شود. خواب‌آلودگی، حالت تهوع، سرگیجه و یبوست از عوارض جانبی احتمالی این داروها هستند.
تزریق استروئید در فضای اپیدورال
پزشک ممکن است این نوع تزریق را که تزریق ESI نامیده می‌شود، به عنوان یک روش کم-تهاجمی پیشنهاد کند. این روش میتواند میزان التهاب عصب‌های آسیب دیده و تحت فشار را کاهش دهد. اثرات تسکین درد معمولاً حدود سه ماه دوام دارد که این مدت زمان میتواند برای بهبودی و ریکاوری کمر شما کافی باشد و بنابراین نیازی به تزریق بعدی نخواهید داشت.
فیزیوتراپی
پزشک متخصص ممکن است برای کمک به کاهش درد، انجام فیزیوتراپی را توصیه کند. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند تمرین‌هایی را به شما آموزش دهند که کمک می‌کند احتمال عود کردن فتق دیسک را به حداقل برسانید. همچنین در مورد روش‌های صحیح ایستادن، نشستن، خوابیدن، بلند کردن اجسام و شیوه صحیح سایر کارها آموزش میبینید.
جراحی
تعداد کمی از بیماران مبتلا به فتق دیسک در نهایت به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. در صورتی که درمان‌های محافظه‌کارانه بعد از شش هفته نتواند علائم شما را بهبود دهد، پزشک ممکن است انجام جراحی را توصیه کند. انجام جراحی خصوصا در صورتی تجویز ی شود که علائم زیر را همچنان پس از درمان‌های اولیه داشته باشید:
- دردی که با کمک دارو کنترل نمی شود
- بیحسی یا ضعف در پاها
- مشکل در ایستادن یا راه رفتن
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده
جراحان تقریباً در اغلب موارد، تنها بخش بیرون‌زده از دیسک را بر می‌دارند و به ندرت پیش می‌آید که کل بافت دیسک برداشته شود. در این موارد، ممکن است نیاز باشد که فضای بین دو مهره با گرافت استخوانی پر شود تا دو مهره ی بالا و پایین به این استخوان جوش بخورد.
