علائم درد بالای کمر، روش های درمان و پیشگیری از آن

مهره‌های صدری که از آنها با اصطلاح مهره‌های بالای کمر یا بخش میانی ستون فقرات نیز یاد می‌شود، برای پایدار کردن ستون فقرات، تثبیت قفسه سینه و حفاظت از اندام‌های داخلی درون قفسه سینه طراحی شده است.

مقاومت مهره‌های بالای کمر در برابر درد و آسیب‌دیدگی بسیار بیشتر از مقاومت مهره‌های گردن و پایین کمر است. درد بالای کمر معمولاً ناشی از حالت اندامی نامناسب یا آسیبی است که قدرت مهره‌های صدری را در بلندمدت تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

ساختار بالای کمر

قسمت بالای کمر انسان شامل 12 مهره است که با اعداد T1 تا T12 شناخته می‌شوند و به آنها مهره‌های صدری (Thoracic) می‌گویند. دیسک‌های اسفنجی که بین مهره‌ها واقع شده‌اند، به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کنند و از استخوان‌ها در هنگام حرکت محافظت می‌کنند. رباط‌ها و عضلات نیز وظیفه حفظ استحکام ستون فقرات را برعهده دارند. این مجموعه از قسمت صدری ستون فقرات شامل مهره‌های صدری است و وظیفه‌ی آنها حفظ استحکام و پایداری بدن است، همچنین از اندام‌های حیاتی مانند قلب و ریه‌ها محافظت می‌کنند.

علائم درد بالای کمر

شایع‌ترین علائم درد بالای کمر به شرح زیر است:

• درد تیز و تیرکشنده: این نوع درد شدید و طاقت‌فرسا است و مانند درد ناشی از فرورفتن چاقو در بدن، سوختن یا گیر کردن درون یک گیره سفت توصیف می‌شود. این درد تیز معمولاً نقطه‌ای است و در کل ناحیه منتشر نمی‌شود.
• ناراحتی عمومی: درد عمیق و نبض‌دار در بخشی از بالای کمر احساس می‌شود و ممکن است در ناحیه مجاور، مثلاً گردن، شانه یا پایین کمر پخش شود.
• خشکی: اگر درد یا ناراحتی عمومی شدید شود، توانایی حرکتی مفصل‌ها، رباط‌ها و یا عضله‌های بالای کمر کم می‌شود. چون ناحیه صدری برای ایجاد ثبات طراحی شده و قرار نیست حرکت زیادی داشته باشد، کاهش توانایی حرکتی بالای کمر معمولاً چندان جلب توجه نمی‌کند، بااین‌حال انجام دادن بعضی حرکات دست، مثلاً چرخاندن یا بالا بردن بازو دشوارتر یا حتی غیرممکن می‌شود.
• درد انتشاری: درد انتشاری در امتداد عصب، از ناحیه صدری به طرف بازو، قفسه سینه، شکم یا حتی پایین بدن پخش می‌شود. درد انتشاری از درد عمیق تا درد تیز و شبیه برق‌گرفتگی متغیر است و ممکن است حالت رفت و برگشتی داشته باشد یا مداوم باشد. درد انتشاری معمولاً فقط در یک سمت بدن حس می‌شود، مثلاً از قفسه سینه در یک سمت بدن منتشر می‌شود.
• گزگز، بی‌حسی یا ضعف: این علائم نیز مانند درد منتشرشونده می‌تواند در امتداد عصب، از مهره‌های صدری در بازو، قفسه سینه، شکم یا پایین‌تنه پخش شود. سوزن سوزن شدن، گزگز یا بی‌حسی منتشرشونده از ناحیه صدری مانند بستن باند دور یکی از دنده‌ها توصیف می‌شود.

دلایل درد بالای کمر

درد بالای کمر عموماً پیامد آسیبی است که به تحریک عضلانی یا نقص عملکرد مفصل منجر شده است.

دلایل شایع درد بالای کمر

در این بخش با شایع‌ترین علل درد بالای کمر آشنا می‌شوید.

حالت اندامی نامناسب

عدم فعالیت، سبک زندگی پشت میزی و نشستن طولانی مدت با حالت نامناسب برای اندام‌ها، تغییراتی در ساختار کمر و گردن ایجاد می‌کند. این عوامل باعث تضعیف و کاهش عملکرد عضلات می‌شوند و منجر به عدم توانایی آنها در حمایت و حفظ استحکام ستون فقرات به صورت طبیعی می‌شود. وقتی قوز می‌کنید و سر و شانه‌ها به جلو خم می‌شوند، فشار بیشتری بر مهره‌ها، دیسک‌ها، عضلات، رباط‌ها و سایر بافت‌های نرم ستون فقرات اعمال می‌شود. اگر اغلب و به طور مداوم، به عنوان مثال هنگام رانندگی یا کار با رایانه، به یک جهت خم شود، مهره‌های بالای کمر نامتعادل می‌شوند و علائم دردی آغاز می‌شود.

بلند کردن اشیاء به روش نامناسب 

بلند کردن بار سنگین در حالت صاف نبودن ستون فقرات، فشار و تنشی غیرضروری را به بالای کمر وارد می‌کند. بردن یا نگه داشتن بار سنگین بالای سر، به‌ویژه متمایل به سمت چپ یا راست و نگه نداشتن بار در مرکز مهره‌های بالای کمر و شانه‌ها را مستعد آسیب‌دیدگی می‌کند. همچنین بلند کردن بارهای بسیار سنگین می‌تواند علت درد بالای کمر باشد.

استفاده بیش از حد و نامناسب

کار کشیدن بیش از اندازه و غیرعادی از مهره‌های بالای کمر، مانند زمانی که به دوستتان در اسباب‌کشی به خانه جدید یا نقاشی سقف، یعنی انجام دادن کارهای بالای سری کمک می‌کنید، باعث کشیدگی عضله‌ها و رباط‌ها و التهاب بالای کمر می‌شود.

تصادف یا برخورد

آسیب ناشی از تصادف وسایل نقلیه (تصادف با خودرو یا دوچرخه)، افتادن از بلندی (سقوط از نردبان یا افتادن از پله‌ها) یا سانحه ورزشی حین مسابقات فوتبال یا هاکی به مهره‌ها، دیسک‌ها، عضله‌ها، رباط‌ها، عصب‌ها و یا دیگر بافت‌های نرم ستون فقرات صدمه می‌زند و باعث احساس درد در بالای کمر می‌شود.

دلایل کمتر شایع درد بالای کمر 

دلایل زیر نیز با درصد شیوع کمتر می‌تواند علت درد بالای کمر باشد.

فتق دیسک صدری

هرچند فتق دیسک مهره‌های صدری شایع است، این عارضه به ندرت باعث بروز درد یا علائم دیگر می‌شود. احتمال این که تحلیل رفتن طبیعی و ناشی از بالا رفتن سن باعث ایجاد علائم در مهره‌های گردنی و کمری شود، بیشتر است.

شکستگی کمپرشن

شکستگی کمپرشن عموماً ناشی از پوکی استخوان در سالمندان است، ممکن است مهره‌های ستون فقرات ضعیف شود و نتواند وزن وارده را به خوبی تحمل کند. شکستگی‌های کوچکی در نتیجه تحت فشار قرار گرفتن جلوی مهره‌ها ایجاد می‌شود و مهره‌ها را به شکل سه‌گوش درمی‌آورد. کاهش قابل‌توجه ارتفاع مهره‌ها باعث تغییر حالت اندامی و شروع درد می‌شود.

آرتریت

انواع مختلف آرتریت، از قبیل آرتروز (ناشی از ساییدگی طبیعی) یا روماتیسم مفصلی (ناشی از بیماری خودایمنی) می‌تواند در ناحیه صدری ایجاد یا در این ناحیه منتشر شود.

فیبرومیالژی

فیبرومیالژی عارضه نادری است که به خستگی شدید و درد منتشر در سراسر بدن دامن می‌زند. فیبرومیالژی عموماً بالای کمر را درگیر می‌کند.

بدشکلی شدید ستون فقرات

اگر بدشکلی ستون فقرات به اندازه کافی پیشرفت کند، باعث اسپاسم یا گرفتگی دردناک عضلات و حتی تحت فشار قرار گرفتن دیسک‌ها و مفصل‌ها می‌شود. کیفوز شوئرمن و اسکولیوز از جمله عارضه‌هایی هستند که باعث بدشکلی ستون فقرات می‌شوند.

عامل‌های خطر

عامل‌های متعددی وجود دارد که خطر بروز درد بالای کمر را افزایش می‌دهد. شایع‌ترین عامل‌های خطر درد بالای کمر به شرح زیر است:

• سن: کمردرد اکثر افراد پس از سی یا چهل سالگی شروع می‌شود و در دوران سالمندی شایع‌تر است.
• عدم‌تناسب و ضعیف بودن عضله‌ها: هرچه عضله‌های کمر، شانه و شکم قوی‌تر باشد، خطر آسیب‌دیدگی کمتر می‌شود.
• وزن: اضافه وزن فشار بیشتری را به کمر وارد می‌کند.
• بیماری‌های زمینه‌ای: ابتلا به بیماری‌هایی مانند آرتریت و سرطان می‌تواند کمردرد را به دنبال داشته باشد.
• سیگار کشیدن: سرفه‌های مکرر سیگاری‌ها به کمر فشار می‌آورد. به‌علاوه استعمال دخانیات باعث می‌شود زخم‌ها دیرتر التیام پیدا کنند و درنتیجه کمردرد بیشتر طول بکشد.

زمان مراجعه به پزشک

اکثر بیماران دچار درد بالای کمر می‌توانند علائمشان را در خانه مدیریت کنند. مصرف مسکن‌های بدون نسخه، گرمادرمانی یا سرمادرمانی معمولاً برای کاهش علائم کافی است.

اما اگر درد بسیار شدید شد یا از شدت درد نتوانستید فعالیت‌های روزمره را انجام بدهید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

بعضی علائم به توجه فوری نیاز دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از دست دادن کنترل مثانه یا روده: بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع؛
• تب همراه با درد و
• دردی که پس از سقوط، تصادف یا آسیب ورزشی شروع شود.

تشخیص درد بالای کمر

تشخیص درد در بخش بالای کمر نسبت به سایر مناطق ستون فقرات، دشوارتر است، زیرا علل محتمل درد در این ناحیه بیشتر هستند. به عنوان مثال، ممکن است درد به دنبال اختلال‌های دنده‌های متصل به مهره‌های صدری، اندام‌های داخلی مختلف و گروه‌های عضلانی مجاور برگردد.

پزشکان معمولاً فرایند سه‌مرحله‌ای زیر را برای محدود کردن دامنه دلایل احتمالی انجام می‌دهند:

بررسی پرونده پزشکی بیمار 

پزشک سابقه پزشکی بیمار را به دقت بررسی می‌کند و به موارد زیر توجه می‌کند:

• زمان شروع علائم: چه مدت است که دچار درد بالای کمر هستید؟
• توصیف علائم فعلی: درد را در کدام نقطه بالای کمر احساس می‌کنید؟ درد در نقطه دیگری از بدن، مثلاً شانه یا پایین کمر منتشر می‌شود؟ شدت درد چقدر است؟ درد رفت و برگشتی است یا مداوم؟ چه فعالیت‌هایی درد را شدیدتر یا کمتر می‌کند.
• سابقه آسیب‌دیدگی: درد بلافاصله پس از سانحه، مثلاً پس از افتادن از نردبان یا تصادف با دوچرخه شروع شد؟ اگر نه آیا چند سال پیش سقوط یا تصادف شدیدی را تجربه کردید؟
• سبک زندگی و عادت‌ها: بیمار سبک زندگی فعال دارد یا کم‌تحرک و بدون فعالیت است؟ بیمار شغلی دارد که لازمه انجام دادنش بلند کردن بارهای سنگین یا نشستن طولانی‌مدت باشد؟
• سابقه بیماری‌های خانوادگی: یکی از والدین، پدربزرگ یا مادربزرگ یا بستگان دیگر مشکلاتی در ناحیه بالای کمر داشته است؟ سابقه ابتلا به چه عارضه‌های ارثی دیگری در خانواده وجود دارد که ممکن است با علائم فعلی ارتباط داشته باشد؟

معاینه بالینی

پزشک معاینه بالینی را پس از جمع‌آوری اطلاعات درباره سابقه پزشکی بیمار انجام می‌دهد تا دامنه علل احتمالی درد بالای کمر را محدودتر کند. معاینه بالینی معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:

• مشاهده: پزشک کمر و حالت اندامی را مشاهده می‌کند تا موارد غیرعادی، مانند رو به جلو خم شدن نابهنجار سر یا شانه‌ها یا ضایعه‌های پوستی را ببیند.
• لمس: پزشک مهره‌های صدری را فشار می‌دهد و دستش را روی ستون فقرات بالا و پایین می‌برد تا حساسیت به لمس، ناپایداری دنده‌ها یا ناهنجاری را تشخیص بدهد.
• آزمایش‌های بالینی: پزشک گاهی اوقات یک یا چند تست را در اتاق معاینه انجام می‌دهد تا بفهمد که کدام حرکات باعث تشدید علائم می‌شود. برای مثال در تست اسلامپ یا خم شدن از بیمار خواسته می‌شود که رو به جلو خم شود و در این بین پزشک مجرب سر و زانوی سمت دردناک را با احتیاط در موقعیت‌های مختلف قرار می‌دهد تا بررسی کند که آیا بیمار در اثر این حرکات دچار درد منتشرشونده یا گزگز می‌شود یا خیر.

آزمایش‌های تشخیصی

یک یا چند مورد از آزمایش‌های تشخیصی زیر برای تشخیص درد بالای کمر یا تأیید تشخیص اولیه انجام می‌شود:

• رادیوگرافی: عکس رادیوگرافی با استفاده از تابش الکترومغناطیسی گرفته می‌شود. عکس رادیوگرافی استخوان‌ها را نشان می‌دهد. این روش تصویربرداری برای مشاهده دژنراسیون ستون فقرات، شکستگی‌ها یا تومورهای احتمالی مناسب است.
• ام آر آی: در تصویربرداری روزنانس مغناطیسی (MRI) از امواج رادیویی و آهن‌ربایی قوی برای تهیه تصاویری دقیق و مقطعی از استخوان‌ها و بافت‌های نرم استفاده می‌شود. MRI برای مشخص شدن تحت فشار قرار گرفتن عصب‌ها یا نخاع و مشاهده عفونت، تومور یا آسیب‌دیدگی رباط‌ها، عضله‌ها یا دیگر بافت‌های نرم فوق‌العاده است.
• بلوک شاخه عصب میانی: پزشک داروی بی‌حسی را با توجه به تصاویر فلوئوروسکوپی (رادیوگرافی) در نزدیکی عصب‌های میانی خارج‌شونده از مفصل فاست تزریق می‌کند. اگر بی‌حس شدن عصب‌های مفصل باعث برطرف شدن درد بشود، پزشک متوجه می‌شود که منشأ درد را یافته است و طرح درمان را بر مبنای این تشخیص تهیه می‌کند.
• سنجش تراکم مواد معدنی استخوان: در این روش از رادیوگرافی برای اندازه‌گیری تراکم استخوان استفاده می‌شود ـ تراکم استخوان براساس میزان اشعه ایکس جذب شده توسط استخوان‌ها اندازه‌گیری می‌شود. سنجش تراکم استخوان عموماً برای بررسی ابتلا به پوکی استخوان انجام می‌شود که ممکن است مهره‌های صدری را درگیر کرده و باعث درد بالای کمر شده باشد.

روش‌های درمان درد بالای کمر

درمان‌های خانگی ساده

درمان‌های خانگی و فعالیت‌های ساده زیر در مراحل اولیه برای تسکین درد کافی است:

• حرکات کششی ملایم؛
• مصرف داروهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن (ادویل)، ناپروکسن (الیو) یا استامینوفن (تایلنول)؛
• استفاده از یخ برای کاهش درد و ورم و
• گرمادرمانی برای افزایش توانایی حرکتی و رفع خشکی.

تمرین‌های حالت اندامی

اگر حالت اندامی‌تان صحیح باشد، ساختارهای ستون فقرات منظم و هم‌تراز می‌شود و در نتیجه فشار و تنش روی کمر کمتر می‌شود. تمرین‌های زیر را برای اصلاح حالت ایستادن یا نشستنتان انجام بدهید:

• عقب بردن چانه: روی صندلی بنشینید و کف پاها را صاف روی زمین بگذارید. شانه‌ها باید شل و رو به پایین باشد. حال چانه را به طرف گردن فشار بدهید. تا پنج بشمرید و بعد چانه را رها کنید. حرکت را ده بار انجام بدهید.
• به هم فشردن کتف‌ها: دست‌ها را روی ران‌ها فشار بدهید و شانه‌ها را تقریباً هم‌سطح با چانه رو به پایین نگه دارید. کتف‌ها را به آرامی به هم فشار بدهید. تا پنج بشمرید، سپس عضله‌ها را شل کنید. حرکت را سه یا چهار بار انجام بدهید.
• کشش بالای کمر: دست راست را از مقابل بدن تا سطح شانه بیاورید. بازو را از آرنج خم کنید و آرنج خمیده را با دست چپ بگیرید. حال آرنج خمیده را به آرامی روی قفسه سینه بکشید و کشش را 20 ثانیه حفظ کنید. حرکت را سه بار برای هر سمت تکرار کنید.

داروهای تجویزی

مصرف داروهای ضدالتهابی تجویزی یا شل‌کننده‌های عضلانی در بسیاری از موارد برای تسکین درد بالای کمر معجزه می‌کند. اگر پزشک احتمال بدهد که افسردگی علت درد بالای کمر است، داروهای ضدافسردگی را برای دوره‌ای طولانی‌تر تجویز می‌کند.

تزریق

تزریق در نقطه ماشه‌ای درمانی است که با هدف تزریق مستقیم یک داروی مسکن قوی انجام می‌شود. ممکن است این تزریق مشکل را حل کند یا فرصتی را ایجاد کند تا مداخله‌های دیگر ـ مانند ورزش‌درمانی و حرکات کششی یا درمان‌ دستی ـ را بدون درد انجام بدهید و به‌این‌ترتیب درد بالای کمر را کنترل کنید.

فیزیوتراپی

متخصص فیزیوتراپی، متخصص درمان دستی یا متخصص طب فیزیکی و توانبخشی طرح درمان فیزیوتراپی را با توجه به نیازهای خاص بیمار تهیه می‌کند. طرح درمان فیزیوتراپی برای درد بالای کمر عموماً بر تقویت و کشش عضلات بالای کمر، عضلات گردن و عضلات مرکزی پایین ناحیه صدری متمرکز است. طرح فیزیوتراپی به تدریج پیشرفته می‌شود و معمولاً ظرف چند هفته یا چند ماه به سطح پیشرفته می‌رسد؛ بیماران در این مرحله می‌توانند درمان نگهدارنده را برای حفظ نتایج به‌دست آمده در خانه دنبال کنند.

جراحی برای تسکین درد بالای کمر

درمان درد بالای کمر به ندرت به جراحی نیاز پیدا می‌کند. بااین‌حال جراحی در صورت بروز یک یا چند مورد از عارضه‌های زیر توصیه می‌شود:

• چنانچه سلامت نخاع یا ریشه‌های عصب در معرض خطر باشد؛
• اگر بدشکلی شدید ستون فقرات ایجاد شده باشد یا احتمالاً ایجاد آن وجود داشته باشد و
• اگر بیمار دچار درد ناتوان‌کننده‌ای شده باشد که نتوان آن را با روش‌های غیرجراحی مدیریت کرد.

جراحی برای درمان درد بالای کمر معمولاً به یکی از دو روش زیر انجام می‌شود:

• تقویت مهره: جراح سیمان استخوان مصنوعی را در این عمل کم‌تهاجمی در شکستگی کمپرشن مهره تزریق می‌کند. این عمل با هدف پایداری مهره، متوقف کردن حرکات دردناک مهره آسیب‌دیده و پیشگیری از خرد شدن بیشتر مهره انجام می‌شود. ورتبروپلاستی و روش جدیدتر کیفوپلاستی با بالن دو روش متداول برای انجام جراحی تقویت مهره است.
• رفع فشار از روی نخاع: جراح فشار را از روی ریشه عصب و یا نخاع برمی‌دارد تا از شدیدتر شدن آسیبی که می‌تواند به فلج شدن یا اختلال در عملکرد منجر شود،‌ جلوگیری کند. برای مثال ساختاری مانند دیسک برجسته یا زائده (خار) استخوانی را که فشار آوردن به عصب یا نخاع را شروع کرده است، در جراحی رفع فشار از روی نخاع یا دکمپرشن برداشته می‌شود. این عمل گاهی اوقات همراه با جراحی فیوژن یا خشک کردن مهره‌ها انجام می‌شود تا بخش آسیب‌دیده ستون فقرات پایدار شود.